16 වන සියවසයේ අග භාගය වනවිට මහා බි්‍රතාන්‍යය තුළ නිර්මාණය වු කාර්මික විප්ලවයේ ප්‍රතිපලයක් ලෙස කාර්මීකරණ ක්‍රියාවලිය පෙන්වා දිය හැකිය. අමු ද්‍රව්‍ය හා බල ශක්ති මූලයන්හි ඇදීම මත නිර්මාණය වු නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලින් ඔස්සේ මහා බි්‍රතාන්‍යය තුළ කාර්මික නගර විශාල වශයෙන් ව්‍යාප්ත වන්නට වීය. මෙලෙස ධනවාදී ආර්ථික ප්‍රවේශය ඔස්සේ ස්ථාපිත වු කාර්මික නගරවල ප්‍රමුඛතම කාර්යාංශය ලෙස නිෂ්පාදන කර්මාන්ත වටා හඳුනාගනු ලැබිණි. මුල් කාලීනව අමුද්‍රව්‍ය හා බල ශක්තිය මුලයන් වටා කේන්ද්‍රගත වෙමින් ස්ථානගත වු නිෂ්පාදන කර්මාන්තයන් කෙරෙහි පසු කාලීනව වෙනත් සාධකයන්ගේ බලපෑම ද හිමි විය.
කාර්මික නගර සංකල්පයෙහි ප්‍රායෝගිකත්වය 18 වන සියවසයේ අවසන් භාගය වනවිට මහා බ්‍රිතාන්‍ය ඇතුලු සමස්ථ බටහිර යුරෝපයම තුළම ව්‍යාප්තව ගිය අතර 19 වන ශත වර්ෂයේ දී එය ඇමරිකා එකසත් ජනපදය, කැනඩාව, සෝවියට් දේශය හා ඕස්ත්‍රේලියාව යන රටවල් දක්වා ද ගමන් කරනු ලැබීය.20 වන සියවසයේ දී මෙම ප්‍රවණතාවය යටත්විජිතකරණ ක්‍රියාවලිය හරහා ආසියානු, අප්‍රිකානු හා ලතින් ඇමරිකානු රටවල් කරා යොමු වු අතර එහිදී චීනය, බ්‍රසීලය, මෙක්සිකෝව හා ඉන්දියාව වැනි රටවල් ප්‍රමුඛයන් වුහ. මෙහි ප්‍රතිපලයක් ලෙස මහා පරිමාණ කාර්මික ආයතනයන් ගෝලීය ආර්ථිකයේ ප්‍රභලයන් ලෙස ක්‍රියාත්මක වන්නට වු අතර ඒවායේ ක්‍රියාකාරීත්වය නිෂ්පාදන කර්මාන්තයේ සංවර්ධනය, සංයුතිය, ප්‍රවණතා මෙන්ම ස්ථානගතවීම යනාදී අංශ වෙත ප්‍රභල බලපෑමක් එල්ල කරනු ලැබීය. එසේම අන්තර්ජාතික හා ජාතික සංවර්ධන ක්‍රියාදාමයෙහි විෂමතාවයන් තීරණය කිරීමෙහිලාද මෙහි බලපෑම සෘජුව ලැබී ඇති අතර ලෝක භූ දේශපාලන ඒකාධීකාරිය පවත්වා ගැනීමට ද වර්තමානය වනවිට මෙය උපාය මාර්ගයක් හා උපකරණයක් ලෙස යොදාගෙන ඇති බැව් පෙනේ.
“මුලීක යෙදවුම් වශයෙන් ඛණිජමය හෝ ජීවිය මුලාශ්‍රයන්ගෙන් සකසාගත් ද්‍රව්‍ය හෝ වෙනත් කර්මාන්තයක නිෂ්පාදනය කරන ලද අර්ධ නිමි භාණ්ඩ (Semi - Finished Products) යොදා, යම් පරිශ්‍රයක ශ්‍රමය, බල ශක්තිය හා ජලය වැනි වෙනත් යෙදවුම් ද උපයෝගී කර ගනිමින් යන්ත්‍රෝපකරණ අනුසාරයෙන් විවිධ අවශ්‍යතාවන් සඳහා භාන්ඩ නිපදවීම ‘නිෂ්පාදන කර්මාන්ත’ (Manufacturing Industry) යනුවෙන් සරලව නිර්වචනය කළ හැකිය.” (එම්.ඩි.නෙල්සන්, 2013) නිෂ්පාදන කාර්මික ක්ෂේත්රය හෙවත් කර්මාන්ත වර්තමාන ආර්ථික ක්‍රියාවලිය තුළ ඉතාම සංකීර්ණ ක්‍රියාවලියකින් සමන්විත වු ස්වභාවයක් හඳුනාගත හැකිවේ. එහිදි නිපයුම් පිළිබඳව දරනු ලබන පිරිවැය (Cost of Production)" , අකාලික වටිනාකම (Value Added in Manufacturing)" , එක්ලස් කිරීම (Assemble) මෙන්ම ඒවායේ ක්‍රියාත්මකතාවය බහු ජාතික සමාගම් ඔස්සේ (Multi - National Corporation - MNC ) සිදුවීම ආදිය මෙහි සංකීර්ණ ස්වභාවයට හේතු වු පදනම නිර්මාණය කරඇත.
නමුත් වර්තමාන කාර්මික ක්ෂේත්රය තුළ හඳුනාගෙන ඇති උපාංග නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලිය නිමි භාණ්ඩ නිෂ්පාදන ක්‍රියාදාමයට වඩා වැඩි ප්‍රවණතාවයක් හිමි කරගෙන ඇති බැව් පෙනේ. (Component) මහා කර්මාන්තයන් වර්ධනය වීම තුළින් සිදුවන සංවර්ධනයකට ප්‍රාදේශීය පරිමාණයෙන් හා ස්ථානීය පරිමාණයෙන් ක්‍රියාත්මක වන කුඩා කර්මාන්තයන් තුළින්ද සිදුවු සංවර්ධනය සැකිය යුතු මට්ටමක් නියෝජනය කරනු ලබයි. මේවා බොහෝමයක් සාම්ප්‍රධායික ජන සමාජ තුළට ආවේණික වු නිර්මාණය වු තාක්ෂණික දැනුම මත පදනම් වී ඇති අතර කාලීන විකාශනය වු කර්මාන්ත (Handicrafts) ආදියෙන් අර්ථකථනය කරනු ලබන්නේ මෙම කර්මාන්තයන්ය. මෙම කර්මාන්තයන් බොහෝ විට වෙළඳ පොළ අරමුණු කරගෙන නිෂ්පාදනයන් සිදුනොකරනු ලබන අතර ඔවුන්ගේ අවශ්‍යතා සඳහා පමණක් මූලික අවධානයක් යොමු කරනු ලබයි. නමුදු අතිරික්ත නිමයුම් පවතී නම් ඒවා දේශීය වශයෙන් මුල් කාලීනව වෙළඳ පොළට එක් කළ අතර ඒ සඳහා යොදාගත් ප්‍රාග්ධනය ශ්‍රමය ඒ ඒ පවුල් තුලින් ද සරල ශිල්පීය හා තාක්ෂණික ක්‍රමවේදයන්ද යොදා ගැනීමක් තුලින් භාණ්ඩ නිමවුම සිදුකරනු ලැබීය. පසු කාලීනව මෙම නිෂ්පාදනයන් සඳහා නැවත වෙළඳපොළ ඉල්ලුම ඉහළ යාමත් සමඟ ග්‍රාමීය නිෂ්පාදන කර්මාන්තය (ගෘහ) ග්‍රාමීය ආර්ථිකයෙහි මෙන්ම ප්‍රාදේශීය ආර්ථිකයටද වටිනාකමක් එකතු කරනු ලැබීය. ඒ සඳහා වෙළඳපොළ ස්ථානීය පරිමාණයේ සිට ගෝලීය පරිමාණය දක්වා පු`ථල් කරගැනීමට අවකාශය හිමි වු අතර ඒ සඳහා රජය මෙන්න පුද්ගලික ආයතන මඟින් සැපයු අනේක විධ වු දායකත්වය වැදගත් සාධකයක් විය.
අතීතයේ සිට වර්තමානය දක්වා නිෂ්පාදන කාර්මික පද්ධතිය අධ්‍යයනය කිරීම තුලින් කර්මාන්ත තුල පැවැති කාලීන විචල්‍යතාවයන් පැහැදිලිවම හඳුනාගත හැකි වේ. එසේම සංකීර්ණ කාර්මික පද්ධතිය තුල පවත්නා අනුලෝම සහ ප්‍රතිලෝම සබැදියාව අතර දෝලනය වන්නා වු අන්තර් සම්බන්ධතාවය අධ්‍යයනය කිරීම ද මෙහිලා වැදගත් වේ. කර්මාන්ත තුල පවත්නා වු සංකීර්ණතාවය අවබෝධ කරගැනීමේ නිර්ණායකයන් ලෙසින් ද මෙය භාවිතා කිරීමට හැකිවීම විශේෂත්වයකි. කර්මාන්තයන්හි ස්වරූපය, ස්වභාවය, ප්‍රමාණය, පිහිටීම ආදි සාධකයන්හි තොරතුරු සහ දත්ත ප්‍රමාණාත්මක හා ගුණාත්මක අංශ ඔස්සේ රැස් කරමින් යම් සම්මත ක්‍රමවේදයකට අනුව බෙදිමකට ලක් කරයි. කර්මාන්ත වර්ගීකරණයට පසුබිම මෙම ක්‍රියාවලිය තුලින් නිර්මාණය වන අතර ඒ තුළින් ස්ථානීය මට්ටමේ සිට ගෝලීය පරිමාණය දක්වා ව්‍යාප්ත ඇති කර්මාන්තයන්ගේ ව්‍යුහයේ හරස්කඩ හඳුනාගනිමින් සිදුකළ හැකිය. මෙය කාලීනව මෙන්ම අවකාශිය මට්ටමෙන් ද විචලතාවයකට බඳුන් වන අතර ඒ තුලින් විවිධ වු කර්මාන්ත වර්ගීකරණයන් බිහිවීමක් සිදු වුවද එම තත්ත්වය වළක්වාගැනීම සඳහා ජාත්‍යන්තර පොදු වර්ගීකරණයක් ජාත්‍යන්තර ප්‍රමිති කර්මාන්ත වර්ගීකරණය (International standard industries classification :
ISIC) ලෙසින් හඳුන්වා දෙනු ලැබීය. මෙම වර්ගීකරණය ඇති වීමට පෙර වි විධ විෂය ක්ෂේත්‍රයන් තුළින් ශාස්ත්‍රීය මට්ටමින් නිර්මාණය කරන ලද හා බෙදා වෙන් කරන ලද කර්මාන්ත රාශියක්ද හඳුනාගත හැකිය. ඒ සඳහා නිර්ණායක ලෙස යෙදවුම්, නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලි, නිමයුම්හි විශාලත්වය හා ස්වරූපය ආදිය ස්ථානගතවීමේ සාධක ආදිය යොදාගෙන ඇත. බැර කර්මාන්ත, ලුහු කර්මාන්ත (Heavy Industry, Light Industry) මෙන්ම වර්තමාන ගෝලීය ආර්ථිකය තුල නිරන්තරයෙන් කතා බහට ලක්වන (foot-loose Industry) ආදිය මෙයට නිදර්ශන වශයෙන් පෙන්වාදිය හැකිය.
ශ්‍රී ලංකාවේ කර්මාන්තයන් පිළිබඳව අධ්‍යයනය කිරීමේදී ද මෙය පැහැදිලිවම හඳුනාගත හැකි කරුණකි. කර්මාන්තයන් වටා ඒකරාශී වී ඇති ශ්‍රමිකයන්ගේ ප්‍රමාණය හා ඉන් නිපදවනු ලබන නිමයුම් ප්‍රමාණය ආදිය පදනම් කරගැනීමෙන් සිදුකරනු ලබන්නා වු කර්මාන්ත වර්ග කිරීම අනුව
- මහා පරිමාණ,
- මධ්‍ය පරිමාණ හා
- කුඩා පරිමාණ කර්මාන්ත
ලෙස ප්‍රධාන කොටස් 3කින් සමන්විතවීම තුලින් එය සනාථවේ.
ලෝකයේ කර්මාන්ත ස්ථානගතමේ ක්‍රියාවලිය මුල් කාලීනව ඒ ඒ රටවල්හි ජාතික ආර්ථික සංවර්ධන ක්‍රියාවලියට හා කර්මාන්ත වර්ධනය පමණක් අරමුණු කොටගෙන සිදුකරනු ලැබුවකි. කෘෂිකාර්මික ආර්ථික රටාවක් ඔස්සේ පමණක් අපේක්ෂිත සංවර්ධනයක් සඳහා ගමන් කළ නොහැකිය, යන මතවාදය මෙන්ම තර්කනයන් මත පදනම් නොවී කර්මාන්ත ස්ථානගත කිරීමක් පිළිබඳවද මින් අඳහස් කරයි. කර්මාන්ත රාශියක් ඒකරාශී වීම තුලින් කාර්මික ප්‍රදේශයක් නිර්මාණය වන අතර එය ප්‍රාදේශීය මානනයෙන් (Regional Perspective) අධ්‍යයනය කරණු ලබයි. ලෝකය තුල පවතින කාර්මික කලාප ප්‍රාදේශීය මානනයෙන් අධ්‍යයනය කිරිමේදී ප්‍රධාන කලාප 4 ක් හඳුනාගත හැකි අතර
■ ඊසාන දිග උතුරු ඇමරිකාව
■ වයඹදිග යුරෝපය
■ බටහිර රුසියාව හා යුක්රේනය
■ නැගෙනහිර ජපන් වෙරළබඩ
මෙහිදි වැදගත් වේ.
පසුකාලීනව ලෝකය තුල ස්ථාපිත වු කාර්මික ප්‍රදේශයන්, කර්මාන්ත දිස්ත්‍රික්ක හා කාර්මික නගර ලෙස බෙදි යාමකට ලක් වී ඇත. ඇන්ග්ලෝ ඇමරිකන් නිෂ්පාදන කාර්මික ප්‍රදේශයෙහි දිස්ත්‍රික්ක 12 හා චීනයේ ප්‍රදේශ 21කට බෙදා ඇති කාර්මික හර හා පර්යන්ත කලාප මෙයට නිදර්ශන ලෙස පෙන්වා දිය හැකිය. මේ ආකාරයට ප්‍රාදේශිය මානනයෙන් ලෝකය තුල වන්නා වු කාර්මික ප්‍රදේශ විශාල සංඛ්‍යාවක් හඳුනාගත හැකිය.
තරඟකාරි ගෝලීය ආර්ථික ක්‍රියාදාමය තුල නිෂ්පාදන කර්මාන්ත තුළින් ලැබෙන දායකත්වය සැළකිය යුතු මට්ටමකින් පවතී. එය පදනම් කරගනිමින් ලෝකයේ බොහෝ රටවල නිෂ්පාදන කර්මාන්ත ඒකරාශී කරමින් කාර්මික ජනපද, අපනයන සැකසුම් කලාප, නිදහස් වෙළඳ කලාප, ආයෝජන ප්‍රවර්ධන කලාප හා විශේෂිත ආර්ථික කලාප ආදිය පිහිටුවමින් රාජ්‍ය හා රාජ්‍ය නොවන මට්ටමින් නිෂ්පාදන කර්මාන්ත දිරි ගැන්වීම සිදුකොට ඇත. දේශීය හා විදේශිය ආයෝජනයන් සඳහා අවශ්‍ය බඳු සහන, ඉඩම්, රාජ්‍ය අනුග්‍රහය, යටිතල පහසුකම් ආදිය ලබාදීමක් සිදුකළ අතර ඒ තුලින් ආයෝජකයින් දිරිගැන්වීමක් සිදුකරනු ලැබීය. මේ ආකාරයට ඒකරාශී කරන ලද පහසුකම් සහිත ප්‍රථම නිර්යාත සැලසුම් කලාපය 1958 දී අයර්ලන්තයේ Shannon ගුවන් තොටුපල කේන්ද්‍රගත කොටගෙන බිහිවිය. 60 දශකයෙන් පසුව මෙම කාර්මික කලාප ව්‍යාප්තියෙහි අවකාශිය ව්‍යාප්ති රටාවෙහි පැහැදිලි වෙනසක් ඇති විය. එනම්, යුරෝපයට සීමා වු කාර්මික කලාප ව්‍යාප්තිය නැගෙනහිර ආසියානු කලාපයන් දක්වා වර්ධනය වීමක් මෙහිදී සිදුවිය. එහි පළමු පියවර ලෙස 1965 දී තායිවානයේ Kaohsiung Export Processing Zone බිහිවිය. මුල් කාලීනව සංවර්ධිත රටවල් තුල වර්ධනය වු කාර්මික ජනපදයන් 1980 දශකය වනවිට සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් කාණ්ඩ දක්වා වර්ධනය වන්නට වීය. ඒවා මධ්‍යම ඇමරිකාව, නැගෙනහිර ආසියානු රටවල් හා කැරිබියන් දූපත් ප්‍රදේශයන්හි බහුලව ව්‍යාප්ත වී පැවැතුණු අතර මෙකී සමස්ථ කාර්මික ජනපද ප්‍රමාණය රටවල් 40ක් තුල ස්ථාන 68ක ස්ථානගත වීය.
කාර්මික ජනපදකරණයෙන් පසුව නව සංකල්පයන් කාර්මීකරණය තුල නිර්මාණය වන්නට වීය. එය “කර්මාන්ත තීරු” (Industrial Corridors) වශයෙන් හඳුනාගත හැකිවේ. මේවායේ වර්තමාන ක්‍රියාකාරීත්වය බොහෝ විට සංවර්ධිත යැයි සැලකෙන රටවල්වලට පමණක් සිමා වූවද, මෑතකදී සිට එය සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල කාර්මීකරණ ක්‍රමවේදය තුල ද යොදාගැනීමක් දක්නට ලැබේ. ඉන්දියාවේ කිලෝ මීටර් 1800 ක දුරකින් සම්බන්ධ වන නගරයන් දෙකක් වන මුම්බායි හා නවදිල්ලි යාකරමින් පවතින්නා වු භූමි තීරුව මෙයට කදිම නිදර්ශනයක් ලෙස පෙන්වා දිය හැකිය. ඇමරිකාවේ සිලිකෙන් නිම්නය ආශ්‍රිතව මෙයට මූලික පදනම සැකසෙන අතර එහි නිර්යාත සැකසුම් වලට අමතරව උසස් අධි තාක්ෂණය භාවිතා කරමින් නිර්මාණය කරනු ලබන නිෂ්පාදන ශක්‍යතාවයක් ද දක්නට ලැබේ. මෙය ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ සැන්ප්‍රැන්සිස්කෝවල දකුණු කෙළවරට සීමා වු ශාන්ටා බාබරා ප්‍රදේශයේ අංක 101 මාර්ගය දිගේ පිහිටා ඇත.
ගෝලීය කාර්මීකරණය සීඝ්‍රව මෙන්ම කාලිනව වෙනස් වෙමින් පැවැති යුගයක එහි බලපෑම ශ්‍රී ලංකාවට ලැබෙනුයේ යටත් විජිතකරණය හරහා යැයි කිව යුතුය. ශ්‍රී ලංකාවේ කාර්මීකරණය ප්‍රධාන යුගයන් කිහිපයක් ඔස්සේ අධ්‍යයනය කිරීම වැදගත් වුවද, සැලකිය යුතු මට්ටමකින් එහි කාර්මික හෝ ආර්ථික වර්ධනයකට අවස්ථාවන් හිමිවන්නේ යටත් විජිතකරණය හරහා ලැබු අත්දැකීම් සමඟය. කෙසේ වෙතත් ශ්‍රී ලංකාවේ කාර්මීකරණ ක්‍රියාවලිය ප්‍රධාන අවධීන් 3ක් යටතේ අධ්‍යයනයට බඳුන් කළ හැකිවේ. එනම්,
- පුර්ව යටත්විජිතකරණ සමයේ කාර්මීකරණය.
- යටත්විජිතකරණ සමය තුල කාර්මීකරණය.
- පශ්චාත් යටත්විජිතකරණ සමය තුල කාර්මීකරණය.
යනුවෙනි.
යටත් විජිතකරණයට පෙර කාර්මික වශයෙන් සැලකිය යුතු මට්ටමක දියුණුවක් ශ්‍රී ලංකාව සතුව නොපැවතුණ බව පැවසීම සාවද්‍ය කරුණකි. රටෙහි ආර්ථිකයට සෘජුවම බලපෑම් එල්ල කරනු ලබන අංගයක් වශයෙන් කාර්මික අංශය මුල් කාලීනව දක්වන ලද දායකත්වය එතරම් වැදගත් නොවුණ අංශයක් වශයෙන් එය නිවැරැදි විය යුතුය. ජාතික අවශ්‍යතාවය හෝ ඉන් ඔබ්බට ගියා වු නිෂ්පාදනයක් මෙකල කාර්මික අංශය තුලින් නිෂ්පාදනය නොකළ අතර බොහෝ විට එය ප්‍රාදේශීය අවශ්‍යතාවය පමණක් සපුරාලන මාධ්‍යයක් ලෙස වැදගත් විය. එහිදි ආර්ථික ක්‍රියාවලිය සංවර්ධනයට වඩා පුද්ගල අවශ්‍යතාවය හා කාර්යාංශයන්ට ප්‍රමුඛත්වය ලබාදීමක් සිදු කරනු ලැබු බවක් පෙනීයයි.
මෙහිදී කාර්මික නිෂ්පාදනයන්ට වඩා කෘෂි ආර්ථිකයට ප්‍රමුඛතාවයක් ලැබුණු අතර කාර්මීකරණ ක්‍රියාවලිය සීමා සහිතවූත් එක්තැන් වූත් ක්‍රියාවලියක් බව පෙන්වා දිය හැකිය. ශ්‍රී ලංකාවේ රාජාණ්ඩු පාලන සමයන්හි පැවැති ස්වයංපෝෂි ආර්ථික රටාව මෙන්ම කාර්යාංශ මත පදනම් වු ආර්ථික රටාව මඟින් මෙය පැහැදිලි කොටගත හැකිය. “කම්මකාර, පෙහෙකාර, ” ආදි වචන භාවිතය තුලින් එකල සමාජය තුළ පැවැති වෘත්තිමය තත්ත්වයන් හඳුනාගත හැකිවේ. එසේම ඒ ඒ අවධීන්හිදී පිහිට වු නමුදු වර්තමානය වනවිට නටඹූන් හා ශේෂයන් බවට පත් වී ඇති ගොඩනැඟිලි, ස්මාරක, ආදිය තුලින් මෙන්ම ජනපවාදයන් තුලින් සංස්කෘතිකගත වු තත්ත්වයන්ගෙන් ද අතීතයෙහි පැවැති කාර්මීකරණ ක්‍රියාලිය පුනරාවර්තනයක් ඇති කරනු ලබයි.
ශ්‍රී ලංකාව තුළ පැවැති රාජධානි ක්‍රමය ක්‍රමිකව බිඳ වැටෙමින් පැවැති යුගයක යුරෝපීය ජාතීන් මෙරට බල අධිකාරිය තමා සන්තකයට ගැනීමට කටයුතු කළහ. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් 1505 දී පෘතුගීසී ජාතීන් ශ්‍රී ලංකාව තම යටත් විජිතයක් බවට පත් කරගනු ලැබීය. ඉන් අනතුරුව පිළිවෙළින් 1657-1787 දී හා 1796-1948 දී ලන්දේසීන් හා ඉංග්‍රීසීන් මෙරට දේශපාලන බලය තහවුරු කරගැනිමට කටයුතු කළහ. බි්‍රතාන්‍ය ජාතිකයින්ගේ පාලන අධිකාරිය සමස්ත ශ්‍රී ලංකාවටම බලපැවැත්වුණු අතර එය අනෙකුත් යුරෝපීය ජාතීන්ගේ යටත්විජිත ප්‍රතිපත්තිවලට වඩා අභිබවා ගියා වු දේශපාලනික, සමාජීය සහ ආර්ථික තත්ත්වයකින් සමන්විත බව පැහැදිලි විය. මුල් කාලීනව බ්‍රිතාන්‍ය බලපෑම එතරම් දක්නට නොලැබුණ ද, නීතිමය පසුබිමක් ඔස්සේ “1815 දී කන්ද උඩරට ගිවිසුම” අත්සන් කිරීම සමඟම ශ්‍රී ලංකාව තම අණසක යටතට පත් කරගැනීමට බි්‍රතාන්‍යයින්ට හැකිවිය. එහි ප්‍රතිඵලය ලෙස පසු කාලිනව ස්වාධීනත්වයකින් තොර වු ආංශිකමය පාලනාධිකාරියක් ශ්‍රී ලංකාව තුල ක්‍රියාත්මක වන්නට වු අතර එතෙක් පැවැති සාම්ප්‍රධායික දේශපාලනික, සමාජ-ආර්ථික හා සංස්කෘතික කටයුතු විපර්යාසකරණයකට ලක් වන්නට වීය. ඇතැම් තන්හි එහි මිශ්‍ර ලක්ෂණ ඉස්මතු වෙමින් නවතම සංස්කෘතියක් බිහිවන්නට හේතු වු අතර මෙහි බලපෑම ශ්‍රී ලංකාවේ කාර්මික අංශයෙහි සංවර්ධනයට සෘජුවම හේතු සාධක සපයනු ලැබීය.
කෘෂිකාර්මික ආර්ථික ක්‍රමයක් යටතේ ක්‍රියාත්මක වු ස්වයංපෝෂිත ආර්ථිකය යැපුම් මානසිකත්වය හා භාණ්ඩ හුවමාරු ආර්ථික රටාව නවමු ආර්ථික රටාවකට යොමු කළ අතර ඒ වෙනුවට ධනවාදි ආර්ථික ක්‍රමය යටතේ ක්‍රියාත්මක වු වතුබෝග ආර්ථිකය මුදල් හුවමාරු ක්‍රමය වැනි ක්‍රමවේදයන් හඳුන්වාදුනි. “මෙරට ආර්ථික සංවර්ධනය සඳහා හිතකර ලිබරල්වාදි ආණ්ඩුක්‍රමයක් පිහිටුවීමට යෝජනා ඉදිරිපත් කළ කෝල්බෲක් විදේශීය ධනවත් ව්‍යවසායකයින් ලංකාවට ඇද ගැනීමට උපයෝගීවන යෝජනා කිහිපයක් පෙන්වා දුන්නේය.” (විමලරත්න, 1993) මේ ආකාරයට කාර්මික අංශයේ සංවර්ධනය උදෙසා ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවන් හා ඒවා සංශෝධනය මඟින් වරින් වර අවස්ථාවන් සලස්වාදුණි. එය හේතු කොටගෙන කාර්මික ක්ෂේත්‍රයේ විවිධ අංශයන් වර්ධනය වීමක් සිදුවු අතර එහිදී ඇඟලුම් කර්මාන්තය, මුද්‍රණ කර්මාන්තය, වතු බෝග කර්මාන්තය ආදියට මෙහිදී විශේෂ ස්ථානයක් හිමි වේ.
යටත් විජිත ආණ්ඩුව මඟින් 1922 වර්ෂයේ දී ප්‍රථම වරට පත් කරනු ලැබු කාර්මික කොමිෂම මඟින් කාර්මික සහ වෙළඳ මධ්‍යම කාර්යාංශයක් පිහිටුවීමත්, කාර්මික සංවර්ධනය සඳහා ශ්‍රී ලංකාවේ බහුලව පවතින ජල විදුලි බල උත්පාදන හැකියාව ප්‍රයෝජනයට ගැනීමටත් නිර්දේශයක් සකස් කරන ලදී. ඩොනමොර් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව හඳුන්වාදීම, බැංකු කොමිෂමක් ඉදිරිපත් කිරීමට මඟ පෑදු අතර එම කොමිෂම මඟින් රාජ්‍ය බැංකු පිහිටුවීම, ප්‍රධාන වශයෙන් දේශිය වෙළඳ පොළට භාණ්ඩ සැපයීම අරමුණු කොටගෙන නව කර්මාන්ත රජය විසින් ඇති කිරීමත් ඇතු`ථ ඵලදායි යෝජනා ඉදිරිපත් කිරීමද මෙකල කර්මාන්ත ක්ෂේත්රය ආශ්‍රිතව ලැබු වර්ධනයක් බව පෙන්වා දිය හැකිය. මෙහිදී රටට අවශ්‍ය නිමි භාණ්ඩ නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලිය ප්‍රධාන අරමුණු වුවද දෙවන ලෝක යුද්ධය අවසන් වීමත් සමඟම මෙම කාර්මික ප්‍රතිපත්තිය වෙනස් වීය.
“1930 ගණන් වලදී මෙරටට සුදුසු කාර්මික ප්‍රතිපත්තියක් ඇති කිරීමේ අභිලාෂයෙන් පියවර කිහිපයක් ගනු ලැබු අතර, හිඟ භාණ්ඩ කිහිපයක් නිෂ්පාදනය කිරීම සඳහා රජය විසින් කර්මාන්ත කිහිපයක් පිහිටුවන ලදී. බි්‍රතාන්‍ය පාලකයින් විසින් මූලික අපනයන සැකසුම් කර්මාන්ත ශ්‍රී ලංකාවට හඳුන්වාදුන් අතර, කාර්මික සංවර්ධනය අරභයා දෙවන ලෝක යුද්ධය පැවැති කාල පරිච්ජේදයේ දී හැර නිදහස් වෙළඳපොළ ක්‍රමය මත පදනම් වු ප්‍රතිපත්ති මාලාවක් අනුගමනය කරන ලදී.” (නිදහස් ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථික ප්‍රගතිය, 1998) දෙවන ලෝක යුද්ධයට පෙර සිටම ලංකාණ්ඩුව ගෘහ හා කුඩා කර්මාන්තශාලා පිහිටුවීම සම්බන්ධයෙන් අවධානය යොමු කළ අතර එයට අවශ්‍ය මූලික ප්‍රාග්ධනය ව්‍යවසායක දායකත්වය රාජ්‍ය අනුග්‍රහය යටතේ පාලනය වු බැංකු මඟින් හා පුද්ගලික අංශ විසින් පවත්වාගෙන ගියහ. මෙහිදී ලංකා බැංකුව ප්‍රමුඛතම බැංකුව වු අතර හැටන් නැෂනල් බැංකුවද එහිලා වැදගත් මෙහෙවරක් ඉටු කරනු ලදී. දෙවන ලෝක යුධ සමය වනවිට නව කර්මාන්තශාලා කිහිපයක් පැවැති යුධ වාතාවරණයට ගැලපෙන ප්‍රතිපත්ති, ක්‍රමෝපායන් පදනම් කරගනිමින් රාජ්‍ය අංශය හා පුද්ගලික අංශ මැදිහත් වීමෙන් පිහිටුවනු ලැබීය. මෙම කර්මාන්තයන්ගේ සීඝ්‍ර වර්ධනයට රජය විසින් සැපයු සක්‍රීය දායකත්වය හේතු සාධක වීය. මෙකී නිෂ්පාදන කර්මාන්තයන්හි ආරම්භය, සංවර්ධනය හා ක්‍රියාකාරීත්වය මීට සමකාලීන අනෙකුත් සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල ඒ වනවිට පැවැති ස්වභාවයෙන් වෙනස් නොවීය.
දෙවන ලෝක යුද්ධය ආරම්භ වීමත් සමඟම ශ්‍රී ලංකාව තුල නිපදවු කාර්මික නිමයුම්වලට ලෝක වෙළඳපොළ තුල විශාල ඉල්ලුමක් නිර්මාණය වන්නට වීය. මෙය පදනම් කරගනිමින් සැලකිය යුතු මට්ටමේ නිමයුම් ප්‍රමාණයක් සැපයීමට ශ්‍රී ලංකේය කර්මාන්ත අංශය කටයුතු කළ ද, එය ඉල්ලුමට සරිලන සැපයුමකින් යුත් එකක් නොවීය. මෙලෙස ශ්‍රී ලාංකේය නිමයුම් සඳහා ලෝක වෙළඳපොළ තුල පැවැති ඉල්ලුම් ධාරිතාවය ක්‍රමිකව ඉහළ ගිය ද, දෙවන ලෝක යුද්ධයේ අවසන් අවධිය වනවිට එකී ඉල්ලුම සීඝ්‍රයෙන් පහල බැසගිය අතර එය කාර්මික ක්ෂේත්‍රයේ දැඩි මතභේදාත්මක හා අර්ථිකමය අවපාතයකට හේතු සාධකයක් වීය. එනම්, දෙවන ලෝක සංග්‍රමය තුලින් යටත් විජිත රාජ්‍යයන් සියල්ලක්ම පොදු වු ජාත්‍යයන්තර අර්බුදයකට අනුකූල වු පසුබිම් තත්ත්වයකට මුහුණ දුන් ආකාරය පිළිබඳව මින් අඳහස් කරයි.
දෙවන ලෝක මහා සංග්‍රාමයේ දී මහා බ්‍රිතාන්‍ය ඇතුලු මිත්‍ර පක්ෂයට ලංකාවෙන් ලැබුණු සහාය හේතු කොටගෙන ලංකාව ඩොමිනියන් තත්ත්වයේ ආණ්ඩු ක්‍රමයක් ලබාදිමට අවශ්‍ය කටයුතු සම්පාදනය කිරිම සඳහා සෝල්බරි සාමිවරයා ලංකාවට එවීය. සෝල්බරි සාමි ඇතුලු කොමිෂන් සභාව ලංකාව තුල පවතින බහු ජනවාර්ගිකත්වය නියෝජනය වන පරිදි රටේ දේශපාලන තත්ත්වය අවබෝධ කරගෙන ඒ ඔස්සේ යමින් ආර්ථික, සමාජීය හා සංස්කෘතික ආදි අංශයන් පිළිබඳවද අවබෝධය ලබා ගනිමින් ඩොමීනියන් තත්ත්වයෙන් යුක්ත පාලන ක්‍රමයක් ලබාදුන් අතර එය ශ්‍රී ලංකාවේ කාර්මීකරණය තුළ නව ප්‍රවේශයක් ඇති කළහ.
නිදහසින් පසු ශ්‍රි ලංකාවේ කාර්මික සංවර්ධනය රාජ්‍ය මෙන්ම පුද්ගලික මට්ටමින්ද සිදුවු එකක් ලෙස පෙන්වා දිය හැකිය. මේ සඳහා ප්‍රධාන වශයෙන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවන්ගේ බලපෑම සෘජුව හා වක්‍රව ලැබුණු අතර 1972 හා 1977 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවන් මඟින් කාර්මීකරණය සම්බන්ධව ඉදිරිපත් කරන ලද ප්‍රතිපත්ති අධ්‍යයනය කිරීම තුලින් මෙය මනාව හඳුනාගත හැකිය. එහිදී ආවෘත ආර්ථිකය හා විවෘත ආර්ථික ප්‍රතිපත්තිය හෙවත් නිර්බාධකාරී ආර්ථික ප්‍රතිපත්තිය ස්ථාපිත කිරීම සමඟ ලංකාව තුළ සිදුවන කාර්මීකරණ ක්‍රියාවලිය හා සංවර්ධනය පිළිබඳව පැහැදිලි වෙනසක් හඳුනාගැනිමටද හැකියාවක් ලැබෙනු ඇත. 1948 නිදහස ලැබීමත් සමඟම රජයේ කාර්මික ප්‍රතිපත්තිය සම්බන්ධ වාර්තා කිරීම සඳහා රාජ්‍ය සභා කමිටුවක් පත් කිරීමත් එම වාර්තාව 1947 අගෝස්තු 21 වැනි සැසි වාර්තාවක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත්කිරීමත් සමඟ නිදහසට පෙර කඩා වැටුණු කාර්මික ක්ෂේත්රය යළි නඟා සිටුවීමට අවශ්‍ය පදනම නිර්මාණය වීය. නමුත් මෙහිදි සඳහන් කළ යුතු විශේෂ ලක්ෂණය වනුයේ ලැබු දේශපාලන නිදහස කාර්මික ප්‍රතිපත්තියේ මූලීක වෙනසකට හේතු නොවු බවත්, එහි පැවැති තත්ත්වයන් ඒ අන්දමින් ඉදිරියට ගෙනයාමක් මූලීකවම දක්නට ලැබුණු බවත්ය.
දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් පසුකාලීනව විශාල පරිමාණයෙන් යුක්ත කර්මාන්ත ස්ථානගත කිරීම කෙරෙහි රජය වැඩි අවධානයක් යොමු කරනු ලැබීය. විශාල පරිමාණයේ කර්මාන්ත රාජ්‍ය අංශය මඟින් ද, කුඩා හා මධ්‍යම පරිමාණයේ කර්මාන්තයන් පුද්ගලික අංශයෙන් ද ක්‍රියාත්මක වු අතර සමුපාකාර ක්‍රමය යටතේ ඇතැම් කර්මාන්ත ස්ථානගත වීමක් ද සිදුවීය. මෙකල කුඩා හා මධ්‍යය පරිමාණ කර්මාන්ත ප්‍රවර්ධනය කරන ලෙස යෝජනා කරමින් ලෝක බැංකු නියෝජිත කණ්ඩායමගේ වාර්තාව 1952 සැප්තැම්බර් මාසයේදී ඉදිරිපත් කරනු ලැබිය. ඒ තුලින් ලංකාවේ කර්මාන්ත ක්ෂේත්රය තවදුරටත් වර්ධනය කිරීමට අවශ්‍ය යෝජනාවක් හා ප්‍රතිපත්තීන් පෙන්වා දී තිබුණි.
1955 වනවිට රාජ්‍ය කර්මාන්ත සංවර්ධනය අරමුණු කොටගෙන පුද්ගලික අංශයට මූල්‍ය පහසුකම් සැපයීම සිදුකළ අතර එය 1995 දී වි විධ වු සංවර්ධන මූල්‍ය සමායතන මඟින් සිදුකරනු ලැබීය. මෙම වර්ෂයේ දී රජය විසින් 1955 අංක 17 දරණ රාජ්‍ය සංස්ථා පනත මඟින් මනා කාර්මික සංවර්ධනයකට අවශ්‍ය වන්නා වු විධිමත් වැඩපිළිවෙළක් සකස් කරනු ලැබීය. එය රාජ්‍ය කාර්මික ව්‍යාපාර කොමිෂම් වාර්තාව ලෙස හැඳින්වු අතර ඒ තුලින් ශ්‍රී ලංකාවේ කාර්මික ව්‍යාපාරවලට සං විධානය, කළමනාකරණය පිළිබඳව විශේෂ අවධානයක් යොමු කළ අතර රජයේ දෙපාර්තමේන්තු යටතේ එකල පැවැති විශාල කර්මාන්තශාලා රාජ්‍ය සංස්ථා බවට පත්කරන ලෙස ඉන් නිර්දේශයක් කරනු ලැබිය. කර්මාන්ත සඳහා අවශ්‍ය තාක්ෂණික සහයෝගය ලබාදීම සඳහා ලංකා විද්‍යාත්මක හා කාර්මික පර්යේෂණ ආයතනයත්, කර්මාන්තකරුවන්ගේ දිගු කාලීන ණය පහසුකම් ලබාදීමට සංවර්ධන මූල්‍ය සමායතනය ද එම වර්ෂයේදීම පිහිටුවීමට කටයුතු කළහ.
1955 වර්ෂය තුලදීම එවකට අගමැතිතුමාගේ සහභාගීත්වය යටතේ විදේශීය හා පුද්ගලික අංශයේ ආයෝජන පිළිබඳව රජයේ ප්‍රතිපත්ති වඩාත් පැහැදිලිව නිර්වචනය කරමින් ධවල පත්‍රිකාවක් ප්‍රකාශයට පත් කරනු ලැබීය. එය යටතේ ජාතික සැලසුම් සභාවක් ද පිහිටුවන ලදී. (නිදහස් ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථික ප්‍රගතිය, 1998) මේ ආකාරයට සංවර්ධනය වෙමින් පැවැති ශ්‍රි ලංකාවේ කාර්මික ක්ෂේත්රය 1957 දී අංක 48 දරණ රාජ්‍ය කාර්මික සංස්ථා පනත සම්මත වීමත් සමඟම විශාල පුනරුදයකට ලක් විය. ඒ තුලින් ඕනෑම කාර්මික ආයතනයක් පවත්වාගෙන යාමට රජය විසින් බලය ලබාදීම ඊට හේතු විය. මෙය පදනම් කරගනිමින් 1956 දී බලයට පත් මහජන එක්සත් පෙරමුණ රජය 1959-1968 දස අවුරුදු සැලසුම යටතේ කාර්මික සංවර්ධනයට සමස්ථ ආයෝජනයෙන් 20%ක් පමණ කොටසක් වෙන් කරමින් කාර්මික ක්ෂේත්රය දියුණු කිරීමට කටයුතු කරනු ලැබීය. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් 1959 දී කර්මාන්ත ජනපද සංස්ථා පනත යටතේ හෙක්ටයාර් 32ක පමණ භූමියකින් යුක්තව ලංකාවේ ප්‍රථම කාර්මික ජනපදය ඒකල දී පිහිටුවනු ලැබුණි. මෙය ශ්‍රි ලංකාවේ කාර්මික ක්ෂේත්‍රයේ පසු කාලීනව හැරවුම් ලක්ෂ්ය ලෙස පෙන්වා දිය හැකිය.
1960-1965 කාල පරිච්ජේදයේ ශ්‍රි ලංකා කාර්මීකරණ ක්ෂේත්රය වැදගත් වනුයේ ආනයන කර්මාන්ත බිහි වීම හේතු කොටගෙනය. ආදේශන කාර්මීකරණය ඇති කිරීම සඳහා රජය වි විධාකාරයේ පිඹුරුපත් සකස් කළ අතර විදේශීය සංචිත ප්‍රමාණය කඩා වැටෙමින් පැවැති හෙයින් විදේශීය කර්මාන්ත සඳහා ඉහළ රක්ෂණ ආවරණයක් හා දිරිගැන්වීම් ලබාදීම මෙහි මුඛ්‍ය පරමාර්ථය විය. මෙහිදි දේශීය හා විදේශීය කර්මාන්තකරුවන් දිරිමත් කිරීම සඳහා රජය විසින් 1961 වර්ෂයේදී දිරිගැන්වීම් රැසක් ප්‍රකාශ කළහ. ඒවානම්,
- වසර 5ක කාලසීමාවක් ශුද්ධ ලාභවලින් කොටසක් හෝ සම්පුරුණයෙන්ම ආදයම් බදුවලින් නිදහස් කිරීම.
- පිරියත සහ යන්ත්‍ර මිලදී ගැනීම සඳහා 20% ක බඳු ප්‍රතිපාදනය ලබාදීම සහ අනුමත ව්‍යාපෘති වෙනුවෙන් මෙම ප්‍රතිපාදනය දෙගුණ කර ලබාදීම.
- උපකරණ සහ අමුද්‍රව්‍ය සඳහා සහනදායි බඳු අනුපාතිකයක් ලබාදීම.
- කුඩා පරිමාණයේ පාරිභෝගික භාණ්ඩ නිෂ්පාදන කර්මාන්ත ඇති කිරීම සඳහා පෞද්ගලික අංශය සමඟ රාජ්‍ය අංශයේ සහභාගීත්වය.
- කාර්මික ආනයන සඳහා ණය පහසුකම් ලබාදීම.
- ශ්‍රී ලංකා විද්‍යාත්මක හා කාර්මික පර්යේෂණ ආයතනය සහ සු`ථ පරිමාණ සහ කර්මාන්ත දෙපාර්තමේන්තුව මඟින් සහයෝගය ලබා ගැනීම.
- ආනයන පාලන, බදු ගැසීම සහ කාර්මික නිෂ්පාදන (රෙගුලාසි) පනත මඟින් දේශීය කර්මාන්තකරුවන් ආරක්ෂා කිරිම.
- රජය විසින් නිපයුම් මිලදී ගැනීම.
යනුවෙනි. මෙම දිරිගැන්වීම් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමෙන් අනතුරුව රාජ්‍ය විසින් කාර්මික සංවර්ධනය සඳහා දේශීය සම්පත්වලට අමතරව පෞද්ගලික විදේශීය ප්‍රාග්ධනය සහ තාක්ෂණික ඥානය ලබා ගැනීමේ වැදගත්කම පෙන්වා දෙමින් 1960-61 අයවැය යෝජනාව මඟින් ශ්‍රී ලංකාව තුල විදේශිය පුද්ගලික ආයයෝජනය කළ හැකි කොන්දේසි අදාල රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්ති මාලාව ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. මේ තුල දේශිය ආයෝජකයින්ට ලබාදුන් බදු තීරුබදු සහ වෙනත් ප්‍රතිලාභ විදේශීය ආයෝජකයින්ට ලබාදීමට රජය කටයුතු කරනු ලැබීය. එම ප්‍රකාශනය යටතේ වත්කම් බැඳිම්, ඉපැයීම් ප්‍රේෂණය, ද්වන්ද බදුකරණය ආදියට පැවැති සිමාවන් ලිහිල් කරනු ලැබු අතර අවශ්‍ය තාක්ෂණය සහ කළමනාකරුවන් මෙරටට ගෙන්වා ගැනිමට ද අනුමැතිය ලබාදීම කාර්මික ක්ෂේත්‍රයේ ප්‍රවර්ධනයෙහිලා වැදගත් වීය.
කර්මාන්ත සංවර්ධනය කිරීමේ අරමුණැතිව කර්මාන්ත සංවර්ධන අමාත්‍යාංශය 1961 වර්ෂයේදී සංවර්ධන අංශයක් පිහිටුවා ඒ තුලින් කාර්මික ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාත්මක කිරිමට කටයුතු සම්පාදනය කළහ. මීට සමකාලීනව කුඩා කර්මාන්තකරුවන දිරි ගැන්වීම සඳහා වාණිජ බැංකු මඟින් ණය ලබාදීමෙන් දුෂ්කරතාවයට පත් කුඩා කර්මාන්තකරුවන් පත්ව ඇති අවධානමට පිළියම් සැපයු අතර එහිදී 1961 දී පිහිට වූ මහජන බැංකුව මූලිකස්ථානය ගෙන කටයුතු කළහ. එසේම 1960-65 කාලය තුලදී කාර්මික රක්ෂණය සහ දිරිගැන්වීම්, රාජ්‍ය හා පුද්ගලික අංශවලට අයත් ආනයන ආදේශන කර්මාන්තවල වර්ධනයට දායකත්වය සැපයු අතර එම ආයතන ඒකාධීකාරී ස්ථානයකට පත්ව තිබුණි. 1965 න් පසු කාලය තුලදී පුද්ගලික අංශයේ කර්මාන්ත සඳහා අනුබල දීමට එවකට බලයට පත් එක්සත් ජාතික පක්ෂය මඟින් ආනයන ආදේශන කාර්මීකරණ ප්‍රතිපත්ති රාමුව තුලින් අපනයන ප්‍රවර්ධන කර්මාන්ත පිළිබඳව අවධානයක් යොමු කරනු ලැබීය. එහිදි දේශීය කාර්මික නිෂ්පාදනයන් තුල පැවැතිය යුතු අවම ගුණාත්මකතාවය පිළිබඳව යම් ප්‍රමිතියක් ලබාදිමට කටයුතු කළ රජය කර්මාන්ත අමාත්‍යාංශය ඔස්සේ ප්‍රමිති කාර්යාංශයක් පිහිටුවනු ලැබීය. එසේම දේශීය අපනයන කර්මාන්තකරුවන් සඳහා ප්‍රසාද සහතිකපත් යෝජනා ක්‍රමයක් 1966 දී ලබාදී ඒ තුලින් ඔවුන් දිරිමත් කිරීමට රජය කටයුතු කළද, එය 1968 වනවිට අහෝසි කරනු ලැබුයේ විදේශීය විනිමය හිමිකම් සහතිකපත් යෝජනා ක්‍රමය හඳුන්වාදීත් සමඟය.
1960 දශකය වනවිට පැවැති කාර්මීකරණ තත්ත්වය තවදුරටත් සංවර්ධනය කිරීම සඳහා රජය ගත් උත්සාහයක ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් 1967 දී නිකුත් කරන ලද ධවල පත්‍රිකාව පෙන්වා දිය හැකිය. මෙමඟින් විදේශීය දිරිගැන්වීම් රැසක් ලබාදුන් අතර ඒ තුලින් උපරිම වශයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් ආරක්ෂා කිරීමට කටයුතු යොදා තිබීම විශේෂත්වයකි. මෙකී විදේශීය ආයෝජකයින් සඳහා අවශ්‍යය පහසුකම් හා තොරතුරු, උපදෙස් ලබාදීම සඳහා 1969 දී මෙයට අනුබද්ධිතව කාර්මික සංවර්ධන මණ්ඩලය පිහිටුවනු ලැබීය.
1970 දි බලයට පත් ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂ ආණ්ඩුව මඟින් ශ්‍රී ලංකාවේ කාර්මීකරණය සඳහා අනුගමනය කළ උපායමාර්ගය රාජ්‍ය අංශය ප්‍රමුඛ කරගත් සංවිධානයක් මත රඳා පැවැතුණි එකකි. එසේම පුදුගලික අංශයේ කර්මාන්තකරුවන් දිරි ගැන්වීම කළද එහි යම් සීමාවකට පමණක් සිදුවිය. එනම්, ආවෘත ආර්ථික ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කරමින් කාර්මික අපනයන ප්‍රවර්ධනය කිරීමට ප්‍රයත්න දැරීමයි. මෙමඟින් ආර්ථික සීමාවන් යටතේ නිෂ්පාදන කර්මාන්ත සංවර්ධනය කිරිමට කටයුතු කළ අතර 1970 ප්‍රකාශයට “පත් ව්‍යාපාර අත්පත් කරගැනීමේ පනත” යටතේ පුද්ගලික ආයතන ජනසතු කිරීම හා රජයේ සෘජු ආයෝජන මත 1970-1977 කාලය තුළ කර්මාන්ත අංශයට රාජ්‍ය මැදිහත්වීම සහ රාජ්‍ය ප්‍රාග්ධන සහභාගීත්වය ඉහල මට්ටමක් දක්වා ගමන් කළේය. අපනයනකරුවන් ලබාදෙන පාරිතෝෂිතය කාලීනව වැඩිකරමින් (විවිනිස) ක්‍රමවේදය යටතේ කර්මාන්ත පවත්වාගන ගියද 1971 පමණ වන තෙක් අක්‍රීයව පැවති ආනයන බදු ප්‍රතිපාදන යෝජනා ක්‍රමය අපනයන පෙරදැරි කරගත් කර්මාන්තවලට වැඩි දිරිගැන්වීම ආදිය මෙහිදි සිදුකරනු ලැබීය. නව කර්මාන්ත අනුමත කිරීමේදි දේශීය කර්මාන්තවල එකතු කළ අගය වැඩිවන පරිදි සම්පූර්ණයෙන් හෝ සාපේක්‍ෂ වශයෙන් ඉහල ප්‍රමාණයකින් දේශීය අමුද්‍රව්‍ය භාවිතා කරන කර්මාන්තවලට ප්‍රමුඛස්ථානය ලබාදෙන ලදි. කෙසේවෙතත් ආවෘත ආර්ථික ක්‍රමය යටතේ ස්ථාපිත කර්මාන්ත පිළිබඳව අධ්‍යයනය කළවිට පෙනීයන ප්‍රධාන කරුණ වන්නේ කර්මාන්ත අංශයේ ඌනධාරිතා උපයෝජනයයි. ඒ සඳහා බදු සහන ක්‍රම හා ඉහළ ආරක්‍ෂණය දේශීය වෙළඳපොළ ඉලක්ක කොටගෙන නව ගුණාත්මක භාණ්ඩ නිපැයුම මෙන්ම අමුද්‍රව්‍ය ආනයනය සඳහා පනවා තිබූ සීමාවන් පැහැදිලිවම බලපෑමක් එල්ලකොට ඇතිබව මෙම ක්‍රියාවලිය තුළින් පෙනීයයි.
ශ්‍රී ලකාවේ කාර්මීකරණය සමස්ථයක් වශයෙන් විපරිණාමය වූයේ කාලීනව බලයට පත් රජයන් පිහිට වු දේශපාලන පක්ෂවල ආර්ථික මතවාදය සහ සමකාලීනව පැවැති ජාත්‍යන්තර පරිසරයෙහි වෙනස්වීම බව පැහැදිලි කරමින් 1977 බලයට පත් එක්සත් ජාතික පක්ෂය එතෙක් පැවති ආවෘත ආර්ථික ක්‍රියාවලිය ප්‍රතික්‍ෂේප කරමින් ඒ සඳහා විවෘත ආර්ථික සංකල්පය හඳුන්වා දෙනු ලැබීය. මෙය ශ්‍රී ලංකාවේ කර්මාන්ත ක්ෂේත්‍රයේ හැරවුම් ලක්ෂ්ය ලෙස හඳුනාගත හැකිය.
1960 දශකයේ අග භාගය වනවිට ශ්‍රී ලංකාවේ කාර්මීකරණය ජාතික වශයෙන් හුදෙකලාව පැවති අතර 1977 විවෘත ආර්ථික ප්‍රතිපත්තියත් සමග ජාත්‍යන්තර ප්‍රවණතාවන් සමග එක්ව ගමන් කිරීමක් සිදුවිය. 1977 කාර්මික ප්‍රතිපත්තිය එලිදැක්වීමත් සමග ඒ තුලින් වැඩි අවධානය අපනයන වෙළඳපොළට හා පුද්ගලික අංශයට යොමුකෙරුණි. ආකර්ෂණීය දිරිගැන්වීම් හා පරිපාලනයේ ගැටලු හා ප්‍රමාදවීම් අවම කරමින් විදේශීය ආයෝජන දිරි ගැන්වීමක් මේ තුලින් සිදුකරනු ලැබිණි. කාර්මීකරණය තුළින් අපනයනය දිරිගන්වමින් සීඝ්‍ර ආර්ථික වර්ධනයක් ලබාගැනීම පෙරදැරි කොාටගෙන පෞද්ගලික අංශය සමග ඉහළ තරඟකාරීත්වයකින් කටයුතු කළහැකි වන පරිදි රාජ්‍ය අංශයේ ඒකාධිකාරීත්වය අවම තත්ත්වයකට පත්කිරීම මෙහිලා සුවිශේෂී ක්‍රියාදාමයකි. මෙහිදි දේශීය කර්මාන්තයන්හි තරඟකාරීත්වය උපරිම මට්ටමින් ජාතික ආර්ථිකයට ලබාගැනීම අරමුණු කොටගෙන එක් එක් කර්මාන්තවලට ලබාදුන් බදු ආරක්ෂා අනුක්‍රමයෙන් අඩු කිරීමත්, අමුද්‍රව්‍ය ආනයනය බලපත්‍ර රහිතව සිදුකිරීමටත් සහ සීමා සහිතව යන්ත්‍රෝපකරණ ආනයනය කිරීමට රජය විසින් ආනයන ලිහිල් කරන ලදි. මේ ආකාරයට රජය විසින් සිදුකළ බදු ක්‍රමය සරල කිරීම, විදේශ විනිමය අයවැය ක්‍රමය අහෝසි කිරීම ආදිය ශ්‍රී ලංකාවේ කාර්මික අංශයේ ක්‍රියාකාරිත්වය කෙරෙහි සැලකිය යුතු මට්ටමින් බලපෑමක් එල්ල කළහ.
1980 දශකය වනවිට රාජ්‍ය අංශය හා පැවති කර්මාන්ත කිහිපයක් හෝ පෞද්ගලීකරණය කිරීමට පියවර ගත් අතර, කාර්මික ව්‍යාපාරවලින් අයවැයට ඇති අයහපත් බලපෑම අවම කිරීම එම ආයතනවල කාර්යක්‍ෂමතාවය සහ කළමනාකරණය වර්ධනය කිරීම සහ තරඟකාරිත්වය ප්‍රවර්ධනය මගින් විදේශීය ආයෝජන ආකර්ශනය ක ගැනීමට රජයේ මුඛ්‍ය අරමුණ විය. නමුදු 1990 වනවිට රජය කර්මාන්ත පිහිටුවීම පිළිබඳ පිළිබද අවධානය නවමු මගකට යොමුකළා වූ අතර එහිදී කර්මාන්ත ස්ථානගත කිරීම විමධ්‍යගත කළයුතු බවත්, දුෂ්කර ප්‍රදේශවල ප්‍රාදේශීය සංවර්ධනය එහි සෘජු හා වක්‍ර අරමුණු කරගතයුතු බවත් හඳුනාගනු ලැබීය. මේ යටතේ ඇඟලුම් කම්හල් 200 වැඩපිලිවෙල හා කර්මාන්තපුර වැඩපිළිවෙල රජය ගත් ප්‍රදාන ප්‍රතිපත්තීන් අතර කැපී පෙනේ.
1947 සිට 1994 දක්වා කාලය තුළ ශ්‍රී ලංකා කර්මාන්තකරණය දෙස අවධානය යොමුකළ කල්හි ස්ථාවරවූත්, තනි දිශාවකට යොමුවූත්, ආර්ථික හෝ කාර්මික ප්‍රතිපත්තියක් නොතිබුණද 1977න් පසුව එය යම් එක් දිශානතියකට යොමුවූ බවක් පෙනේ. 1994 දී බලයට පත් ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂය 1977 බලයට පත් එක්සත් ජාතික පක්ෂ ආර්ථික ප්‍රතිපත්තියම ඉදිරියට ගෙනයාම තුළින් මෙය තහවුරු වේ. මෙම පාලන සමය තුළදී කර්මාන්තවල නිපයුම් ධාරිතාව ඉහළ මට්ටමකට ගෙන ඒම සඳහා අවශ්‍ය තාක්ෂණය හා පලදායීත්වය වර්ධනය කිරිමට විශේෂ පරිශ්‍රමයක් රජය විසින් දරන ලදි.
1995 දී ප්‍රකාශයට පත් කාර්මික ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශනය තුළ මෙය මනාව සන්දර්භගත වී පවතී. පුද්ගලික අංශයේ මැදිහත්වීම සහිත අපනයන රටාව පෙරමුණු කොටගත් කර්මාන්ත සඳහා මේ තුලින් ප්‍රමුඛස්ථානයක් හිමිවූ අතර ආයෝජකයන් දිරි ගැන්වීම සඳහා විවිධ උපක්‍රම රජය විසින් භාවිතා කරන ලදි. 1996 වර්ෂයේ අයවැය ප්‍රකාශනය තුළින් මේ බව දක්නට ලැබෙන අතර එම දිරි ගැන්වීම් පළමුව විශාල පරිමාණයේ කර්මාන්තකරුවන්ට ලබා දෙනු ලැබුවද 1997 බදු යොජනා මගින් එක් එකී සහන ක්‍රම හා මධ්‍ය පරිමාණයේ කර්මාන්තකරුවන්ටද ලබාදීමට එවක රජය කටයුතු කරනු ලැබීය. කාර්මික අංශයේ ඵලදායීතාව ඉහළ නැංවීමට කටයුතු කළ නිදහස් පක්ෂ රජය 1997-2006 වර්ෂය ඵලදායි දශකය ලෙස නම් කරනු ලැබීය.
බලයට පත් සෑම ආණ්ඩුවක් තුළම ශ්‍රී ලංකා කාර්මික ක්ෂේත්රය ඉහල නැංවීම සඳහා වු විශේෂවූ වැඩපිලිවෙලවල් සංවිධානය කිරිමක් දක්නට ලැබුණි. ඒ තුළින් අවම ප්‍රාග්ධන අවශ්‍යතාවය, රැකියා උත්පාදනය හැකියාව, පුළුල් ලෙස ආදායම් බෙදීයාම ආදී ක්‍රියාවලීන්ට අවධානය යොමු කරනු ලැබීය. එහිදි රාජ්‍ය කාර්මික ආයතන පෞද්ගලිකරණය කිරිමද, විශාල වශයෙන් සිදුවූ බව ශ්‍රී ලංකාවේ කාර්මික ඉතිහාසය අධ්‍යනය කිරීමෙන් පැහැදිලි වේ. කාර්මීකරණය සමග අබේදනීය සම්බන්ධයක් පවතින ජාතික ආර්ථික වර්ධනය සඳහා ප්‍රාදේශීය සංවර්ධනය යන්න උපාය මාර්ගයක් ලෙස යොදාගැනීමක් ශ්‍රී ලංකාවේ ලැබූ කාර්මික අත්දැකීම් මඟින් පෙනීයයි. එනම්, “ප්‍රාදේශීය සංවර්ධන සංකල්පය තුලින් ශ්‍රී ලංකාවේ දක්නට ඇති අවකාශීය රටාව කේන්ද්‍රීය ප්‍රදේශය පිළිබඳ ධර්මතාව පවත්නා දැඩි අසමානතාවයන් අවම කිරීමේ උපාය මාර්ගයක් ලෙස භාවිතා කිරීමක්ය” යනුවෙනි.
ප්‍රාදේශීය අසමානතාවය පිළිබඳ ගැටලුව ශ්‍රී ලංකාවේ දේශපාලන, සමාජීය, ආර්ථික මෙන්ම සංස්කෘතිකමය අංශයන් තුලින් දැඩි සංවේදීත්වයට පත්වූ සංවර්ධන අභියෝගයක් වන අතර එයට පිළියමක් ලෙස කාර්මීකරණය ස්ථාපිත කරන ලද අවස්ථාවන් ශ්‍රී ලංකාව තුළින් ලැබූ අත්දැකීම් තුළින් පෙන්නුම් කරයි. ශ්‍රී ලංකාවේ කේන්ද්‍රීය කලාපය ලෙස බස්නාහිර පළාත ප්‍රමුඛ කරගත් කොළඹ දිස්ත්‍රික්කය හඳුනාගත හැකි අතර මෙහි සියලු සංවර්ධන කටයුතු සිදුකිරීමට සාපේක්‍ෂව ග්‍රාමීය සහ පර්යන්ත ප්‍රදේශයන් තුළ දැඩි සංවර්ධන ගැටලු රැසක් හේතුවෙන් එම ප්‍රදේශ පසෙකට තල්ලු වීමකට ලක්වී ඇත. මේ ආකාරයට ශ්‍රී ලංකාව තුළ වර්ධනය වූ ප්‍රාදේශීය අසමානතාවය හරහා පර්යන්ත ප්‍රදේශ අතර සීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වෙමින් පවතින්නා වූ පරතරය ඉහළ නැංවීමට හේතුවීය.
ප්‍රමුඛ ප්‍රදේශය වන කොළඹ නාගරික ප්‍රදේශයේ වර්ධනය දිගින් දිගටම සිදුවිය යුතු අතර පසුගාමි ප්‍රදේශද බොහෝ පසුගාමී තත්වයට පත්නොවී ඒ හා සමාන්තරව වර්ධනය වීම අවශ්‍ය වන්නේය. (IPS, 2012) පහළට සිදුවන ආර්ථික කාන්දුව හරහා පසුගාමි ප්‍රදේශ හෙවත් පර්යන්ත කලාපයන්හි සිදුවන සංවර්ධනය සුභ සිද්ධිය ඇතිවීමට බොහෝ කාලයක් ගතවන අතර එම ක්‍රියාවලිය නිශ්චිතවම සිදුවන්නේදැයි පූර්ව නිගමනයකට එළඹිය නොහැකිය. පසුගාමි ප්‍රදේශවල පවතින අසමාන සංවර්ධන මැඩපැවැත්වීම සඳහා විටින් විට බලයට පත් රජයන් සුවිශාලවූ වැඩසටහන් ක්‍රියාත්මක කොට ඇත. “එහිදි වර්ධනය ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ අවශ්‍යතා ඉටුකිරිමේ උචිතම ක්‍රමය ලෙස ප්‍රත්‍යන්ත ප්‍රදේශවල විභවයන් ප්‍රයෝජනයට යොදා ගැනීම සහ ඒවායේ ආර්ථික ගතිකභාවය වැඩි දියුණු කිරිම මගින් ප්‍රාදේශීය වශයෙන් පවතින අසමානතාවය කෙරෙහි අවධානය යොමුකිරිම වැදගත් බව පෙන්වා දෙයි.” (විල්බට්, 2014)
ප්‍රාදේශීය සංවර්ධන ක්‍රියාදාමයන්හි ඉතිහාසය යටත්විජිතකරණ යුගය දක්වා දිවයන අතර ඩොමීනියන් පාලනයක් යටතේ ලැබු තාවකාලික නිදහස යටතේ මෙයට නිශ්චිත අඩිතාලම නිර්මාණය විය. 1948 දී බලයට පත් එක්සත් ජාතික පක්ෂ ආණ්ඩුවෙහි අගමැති වූ ඩී.එස්.සේනානායක මහතා 1931දී ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රම ප්‍රතිසංස්කරණය යටතේ කෘෂිකාර්මික ඇමති ලෙස ක්‍රියාකළ අතර එහිදී ප්‍රාදේශීය අසමානතාවය විසඳ ප්‍රාදේශීය සංවර්ධනය ළඟා කරගැනීම සඳහා උපාය මාර්ගයක් ලෙස ගංගා නිම්න සංවර්ධන යෝජනා ක්‍රමය ඉදිරිපත් කරනු ලැබීය. මෙයට මූලික පදනම 1930 දශකය තුළ ඇමරිකන් එක්සත් ජනපදයේ ආරම්භ කළ ටෙනෙන්සි ගංගා නිම්න සංවර්ධන වැඩසටහන තුළින් ලබාගත් අත්දැකීම් පදනම් කරගනු ලැබිණි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස 1949දී ගල්ඔය ගංගා නිම්න සංවර්ධන ක්‍රමය ආරම්භ කරන ලද අතර ඉන් ලැබූ සාර්ථකත්වය හමුවේ ප්‍රාදේශීය සංවර්ධනය සඳහා ගංගා නිම්න සංවර්ධන ක්‍රියාවලීන් කිහිපයක් ඇති කරන ලදි. මුල් කාලීනව කලාපීය මට්ටමින් ආරම්භ කරන ලද මෙම ව්‍යාපෘති පසුකාලීන ප්‍රාදේශීය හා ජාතික මට්ටම දක්වා ව්‍යාප්ත වී ගියේය.
50 දශකයේදී ශ්‍රී ලාංකේය ප්‍රාදේශීය ක්‍රමසම්පාදන ක්‍රියාවලියෙහි එක් උපක්‍රමයක් ලෙස ගංගා නිම්න සංවර්ධනය යොදාගනු ලැබූ අතර මීට පෙර හා පසුකාලීනව ප්‍රාදේශීය සංවර්ධනය සඳහා විවිධ වැඩසටහන් නිර්මාණය පැවතුණි. ඒ අතර
■ දිස්ත්‍රික් සංවර්ධන හා ග්‍රාමීය සංවර්ධන කටයුතු
■ නාගරික සංවර්ධනය
■ ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණ
■ සංචාරක කර්මාන්ත
■ වියළි කලාපීය ඉඩම් ජනපදකරණ හා ගොජනපදකරණය
■ බහුකාර්ය සංවර්ධන යෝජනා ක්‍රමය
■ කාර්මික සංවර්ධනය හා කර්මාන්ත විමධ්‍යගත කිරීම
■ ආයෝජන ප්‍රවර්ධන කළාප ඇති කිරීම
ආදී වැඩසටහන් මෙහිදී ප්‍රමුඛ වේ. මෙම වැඩසටහන් ආරම්භ කරන ලද ප්‍රදේශයන් ප්‍රාදේශීය ක්‍රම සම්පාදන ක්‍රියාවලියේදී විවිධ ගැටලු සහිත ප්‍රදේශයන් ලෙස හඳුනාගනු ලැබූ අතර එම ප්‍රාදේශීය ගැටලුකාරී තත්වයන් පොදුවූ මාන 3ක් යටතේ ගොනුකර දක්වා ඇත. එනම්,
■ ඌණ සංවර්ධන ප්‍රදේශ
■ පරිහානියට ආපදාවට ලක්වූ ප්‍රදේශ
■ තදබද ප්‍රදේශ
මේ ආකාරයට ශ්‍රී ලංකාව තුළින් හඳුනාගත් ප්‍රාදේශීය විෂමතාවන් සහිත කලාපයන් උචිතම ක්‍රම සම්පාදනයක් යටතේ සැලසුම්සහගත ලෙස සංවර්ධනයට දායක කරගනු ලැබූ අතර එහිදී
■ භෞතික හා අර්ථික ක්‍රම සම්පාදන
■ වෙන්කරන ලද හා නව නිපයුම් සඳහා කරනු ලබන ක්‍රම සම්පාදන
■ බහුවිධ හා තනි අරමුණු ක්‍රම සම්පාදන
■ බලපෑම් හා බලපෑම් නොකරන ක්‍රම සම්පාදන
ආදී වූ ක්‍රම සම්පාදනයක් හෝ කිහිපයක් භාවිතා කිරීම මෙහිලා විශේෂත්වයකි. ප්‍රදේශයක ස්ථාපිත කරනු ලබන යම් ක්‍රම සම්පාදන වැඩසටහනක් ක්‍රියාත්මක කිරීමේදී වක්‍රානුකූලව යම් පදනමක් ඔස්සේ සැලසුම්සහගත ලෙස සිදුකරනු ලැබේ. එහි ඒකාබද්ධකරණ ක්‍රියාවලිය ක්‍රම සම්පාදන වක්‍රය ලෙස හඳුන්වන අතර ප්‍රාදේශීය සංවර්ධන සංකල්පයේදී මෙය ප්‍රමුඛතම සංකල්පයක් මෙන්ම උපකරණයක් ලෙසද භාවිතා කරනු ලැබේ. මේ තුළින් සංවර්ධන වැඩසටහනක් තුළ සිදුවන වැරැදි සහගත තත්ත්වයන් අවම කරගැනීමටත්, හැකි උපරිම මට්ටමින් ප්‍රතිඵල ලබාගැනීමටක් සිදුකළ හැකිය. ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රාදේශීය සංවර්ධනය පෙරදැරි කරගෙන කාර්මික අංශය උපකාරක හා උපාය මාර්ගයක් ලෙස භාවිතා කිරීමට බලයට පත්ව සිටි රජයන් විටින් විට කටයුතු කරනු ලැබිණි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස කාර්මික ප්‍රතිපත්ති සංශෝධනය, කර්මාන්ත විමධ්‍යගත කිරීම, නව කාර්මික කලාප පිහිටුවීම, ආයෝජකයින් දිරි ගැන්වීම, ආයෝජන ප්‍රවර්ධන කලාප නිර්මාණය කිරීම ආදිය සිදුවිය.
“වර්තමානයේ සමූහගතවීම් මත පදනම්වූ ආර්ථික සංවර්ධනය ප්‍රදේශීය තරඟකාරීත්වයට මංපෙත් විවර කිරීමක් ලෙස කැපී පෙනේ.” (විල්බට්, 2013) සමූහගත කරන ලද මුල්ම කාර්මික කලාපයක් ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රාදේශීය සංවර්ධනයෙහිලා සැළකිය යුතු අන්දමින් දායකත්වයක් සැපයූ අතර එම කාර්මික සමූහගතවීම් ප්‍රාදේශීය සංවර්ධන ක්‍රියාවලිය තුළ ප්‍රභල උපාය මාර්ගයක් ලෙස වර්ධනය වන්නට පටන් ගැණුනි. භූගෝලීය වශයෙන් රාශිගත වූ සමාගම් සහ ආයතන අතර වෙළඳපොළට අයත්වන සහ නොවන සම්බන්ධතා පිළිබඳ ක්‍රමයක් ලෙස සමූහගතවීම යන්න අර්ථ දැක්විය හැකිය. කර්මාන්ත රාශියක් එකම ස්ථානයක ස්ථානගතවීම පිළිබඳ තීරණාත්මක කරුණු මත මෙකී තත්ත්වය පැහිදිලි වේ. සමූහයක් තුළින් සකසා ඇති භූගෝලීය සම්බන්ධතාව අධ්‍යයනය කිරිමේදී හා ගණුදෙනු සම්බන්ධයෙන් වැය කරනු ලබන පිරිවැය පහත හෙලීමක් මෙහිදී හඳුනාගත හැකිය. ඒ තුළින් කර්මාන්තවල නිපදවනු ලබන නිෂ්පාදනයන් හරහා අලෙවිකරණය පිළිබඳ බාහිර අවස්ථා උදාකරනු ලබයි. එසේම බාහිර ක්‍රියාකාරකම් උදෙසා දරනු ලබන පිරිවැය එනම්, ප්‍රතිපාදන පර්යේෂණ හා සංවර්ධන කටයුතු සම්බන්ධ පිරිවැය කර්මාන්තකරුවන් අතර හවුලේ බෙදීයනු ලබයි. මෙලෙස ස්ථානගත වූ කර්මාන්ත තුළ මහා රාශීය (Mass) වර්ධනය වන අතර ඒ තුළට අනෙකුත් කර්මාන්ත ආකර්ෂණය කිරීමේ හැකියාවක් නිර්මාණය වේ.
ශ්‍රී ලංකාවේ ග්‍රාමීය හා පර්යන්ත ප්‍රදේශවල කාර්මික සහ ව්‍යාපාර සංවර්ධනය ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ එළඹුම තුළින් ප්‍රාදේශීය සංවර්ධන ක්‍රියාවලිය ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ විභව සම්න්න භූමිකාව කර්මාන්ත ස්ථාානගත කරන ලද මුල් කාලයේදිම හඳුනාගනු ලැබිණි. පසුව සංවර්ධන ක්‍රියාදාමයෙහි ක්‍රමෝපායයක් ලෙස සමූහවල සංවර්ධනය යොදාගැනීම සිදුකිරීම මත ප්‍රාදේශීය සංවර්ධනය ඉහළ මට්ටමකට පැමිණුනි. රට පුරා විවිධ ප්‍රදේශවල ව්‍යාප්තව පවතින ගෘහස්ථ කාර්මික හා සංචාරක ව්‍යාපාර සමූහ මුල් කාලීනව ජාතික සංවර්ධන ක්‍රියාවලියට දායක නොවුණ අතර මනා සම්බන්ධීකරණයක් නොමැතිවීම එයට හේතුවිය. නමුදු පසු කාලීනව ඇති කරන ලද කර්මාන්ත සම්බන්ධීකරණ වැඩසටහන් මඟින් එය යථාර්ථයක් බවට පත්කිරීමට හැකියාවක් ලැබුණි.
පර්යන්ත කාර්මික සංවර්ධනය සහ කාර්මික ප්‍රතිස්ථානගත කිරීම පිළිබඳව ශ්‍රී ලංකාව සතුව පැවති මුල් කාලීන අත්දැකීම් එතරම් සතුටුදායක මට්ටමක නොපැවතුණු අතර කුඩා මෙන්ම මධ්‍ය පරිමණ ව්‍යවසායකත්වයක් ග්‍රාමීය මට්ටම්වල පැවතීම මෙයට ප්‍රබල බලපෑමක් එල්ල කරනු ලැබිණි. එකී කර්මාන්ත සදහා අවශ්‍ය තාක්ෂණය, පුහුණුව හා නිපුණතාවයන් සහ වෙළඳපොළ අවස්ථාවන් ලබා ගැනීම, මඟහැරීම මීට හේතු සාධක විය. නමුදු මෑත කාලීන වනවිට රාජ්‍ය කාර්මික අංශයේ ප්‍රවණතාවයක් ලෙස කාර්මික අනුග්‍රහය ලබන කාර්මික ජනපද හා කර්මාන්ත සමූහගතවීම පසෙකලා ඒ වෙනුවට ආදේශනයක් ලෙසින් කුඩා කර්මාන්ත සමූහයන් වර්ධනයට කටයුතු කිරීම තුළින් ප්‍රාදේශීය සංවර්ධනයක් අපේක්ෂා කිරීමක් දක්නය ලැබේ. මේවා අතර ගෘහ භාණ්ඩ (මොරටුව), කජු (මන්නාරම) සහ වේවැල් නිෂ්පාදනයන් (වේවැල්දෙණිය) ආදිය ප්‍රමුඛ පෙළ කර්මාන්ත කිහිපයකි. (NEDA Annual Report, 2010)
පසුගාමී ප්‍රදේශයන්හි ආර්ථික විවිධාංගීකරණය කිරීම, සම්ප්‍රදායික කර්මාන්තයන් නඟා සිටුවීම සහ එබඳු ප්‍රදේශවල ජීවත්වන උගත් තරුණ ශ්‍රමිකයන් සහ නිපුණ පුද්ගලයන් සඳහා රැකියා අවස්ථා ලබාදීම තුළින් එම ප්‍රදේශයන්හි ප්‍රාදේශීය සංවර්ධනයක් ඇති කිරීමට වර්තමාන රජය කටයුතු කරඇත. භූගෝලීය වශයෙන් ස්ථානගතව පවතින කාර්මික සමූහ ප්‍රවර්ධනය කිරීම පිළිබඳ ‘මහින්ද චින්තන’ ඉදිරි දැක්ම මගින් නිවැරදිව පෙන්වාදී පැවතියද එහි ප්‍රායෝගිකත්වය පිළිබඳව අවධානය යොමුකිරීමේදී අන්තර්ගත යථාර්ථය පිළිබඳ තිතකින් නිමාකළ නොහැකි ප්‍රශ්නාර්ථයක්ද වනු ඇතැයි සිතමි. කෙසේවෙතත් ප්‍රාදේශීය ආර්ථික විෂමතා ඉලක්ක කොටගත ප්‍රතිපත්ති වැඩසටහන් හා ව්‍යාපෘති සම්බන්ධයෙන් ශ්‍රී ලංකාව දිගු කාලීනව මෙන්ම ඓතිහාසික අත්දැකීම් මත ප්‍රාදේශීය සංවර්ධනය කෙරෙහි පැවති වර්ධන විෂමතාව අවම මට්ටමකට ගෙන ඒමට කර්මාන්තවලට හැකියාවක් ලැබුණු බව කිව හැකිය. 2009 වර්ෂය තුළ අවසන් වූ වසර 30ක නොනිමි ත්‍රස්තවාදය තුළින් හටගත් උතුරුකරයේ ප්‍රාදේශීය විෂමතාවයට අවධානය යොමුකිරීමේ දැඩි අවශ්‍යතාවයේ ප්‍රබල උපක්‍රමයක් ලෙස කර්මාන්ත ජනපද සංකල්පය සහ ඉන් ලැබූ අත්දැකීම් යොදාගනු ලබන බවක් වර්තමානය තුලින් පෙනේ.
ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ නාමාවලිය
ග්‍රන්ථ:
ඊරියගම, තිස්ස. (2007).
රාජ්‍ය ආර්ථිකය ගැටළු අවබෝධය, නෙත් ප්‍රකාශනයකි. ඉඳුරු ඕප්සෙට් ප්‍රින්ටර්ස්, හයිලෙවල් පාර, කොට්ටාව, පන්නිපිටිය.
ඊරියගම, තිස්ස. (2004).
ප්‍රායෝගික ආර්ථික විද්‍යාව, ශ්‍රී ලංකා ජාතික පුස්තකාලය - ප්‍රකාශනගත සුචිකරණ දත්ත. සී.ස දෙව්මි ප්‍රින්ටින් සිස්ටම්, 3/25, සමගිපුර, ගෝනමඩිත්ත පාර, පිළියන්දල.
ඊරියගම, තිස්ස. (2002).
ප්‍රායෝගික ආර්ථික විශ්ලේෂණය, සීමාසහිත ඇම්.ඩී. ගුණසේන සහ සමාගම, 217, ඕල්කොට් මාවත, කොළඹ 11.
ගමගේ, එස්.අයි. (1998).
ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථීක සංවර්ධනය 1948, සීමාසහිත ඇම්. ඩී. ගුණසේන සහ සමාගම, 217, ඕල්කොට් මාවත, කොළඹ 11.
මනෝදර, නෙල්සන් ඩි. (2013).
නිෂ්පාදන කර්මාන්ත ස්ථානගතවීමේ නව ප්‍රවණතා (ආර්ථික භූගෝල විද්‍යා විශ්ලේෂණයකි.), පළමු වෙථම. කතෘ ප්‍රකාශනයකි, 947, පේරාදෙණිය පාර, මහනුවර.
සඟරා හා ලේඛන:
ආර්ථික විමසුම, (2013 මාර්තු/පෙබරවාරි), වෙළුම 38, මහජන බැංකුවේ ප්‍රකාශනයකි, පර්යේෂණ දෙපාර්තමේන්තුව, මහජන බැංකුව, 75, විත්තම්පලි ඒ. ගාඩිනර් මාවත, කොළඹ 02.
ශ්‍රී ලංකා ආර්ථිකය නිර්බාධීකරණය හා සංවර්ධනය, ඕ.ජී. දයාරත්න-බණ්ඩා, ජේ.එම්. ආනන්ද ජයවික්‍රම, අනෝමා අභයරත්න. එම්.බී. රණතිලක (සංස්.), (2008). පාත්ෆයින්ඩර් පදනමේ ප්‍රකාශනයකි.
ඉංග්‍රීසි සඟරා හා ලේඛන:
Industrial estates
development project, (2003). (http://www.jica.go.jp/english/our_work/evaluation/oda_loan)
