ප්‍රාදේශීය සංවර්ධනයේදී ජනාවාස රටා මැනීම සදහා භාවිතා කරනු ලබන සිද්ධිය හා සංඛ්‍යානමය පරීක්ෂාවන්

ප්‍රාදේශීය සංවර්ධන ක්‍රියාවලිය තුළදී ජනාවාස රටාවට හිමි වන්නේ වැදගත් ස්ථානයක් වන අතර මානව හැසිරීම් හා ව්‍යාප්තිය ප්‍රාදේශීය සංවර්ධනය කාර්ය සමඟ සෘජුව හා වක්‍රව අන්තර් ක්‍රියාකාරකම් සිදු කිරීම එයට හේතු වේ. ජනාවාස එකිනෙක හා සන්සන්දනාත්මකව අධ්‍යයනය සඳහා සිද්ධිය හා සංඛ්‍යානමය පරීක්ෂාවන් දියුණුවී ඇති අතර එහි දායකත්වය ක්‍රම සම්පාදන කාර්යට දායක කරගනු ලබයි. ඒවා එකින් එක මෙතැන් සිට අධ්‍යයනයට බඳුන් කරන්නෙමු.

ආසන්න අසල්වැසි විශ්ලේෂණය

 
සිතියමක ජනාවාසයක් බොහෝවිට දක්වනුයේ තිතක් හෙවත් ලක්ෂ්‍යයක් ආකාරයෙන් වන අතර එකී තිත් රටාවන් හෝ ව්‍යාප්තීන් භූගෝල විද්‍යාව මඟින් අධ්‍යයනයට බඳුන් කරයි. මෙම තිත් රටාවන්ගේ ව්‍යාප්ති ස්වරූපය අනුව ජනාවාසයේ රටාව විසිරි, පොකුරු හෝ ඒකාකාරී එකක් ද යන්න තීරණය කළ හැකිවන අතර එය පහත රූප සටහන් තුළින් හඳුනාගත හැකිවේ. එසේම එම ජනාවාස ව්‍යාප්ති රටාවන් ආසන්න අසල්වැසි විශ්ලේෂණයට අනුව කිනම් ජනාවාස රටාවට අයත් වන්නේදැ යි මැනිය හැකි අතර ඒ සඳහා යම් ක්‍රමවේදයක් භාවිතා කරනු ලබයි. එය පහත ආකාරයෙන් සූත්‍රගත කළ හැකිවේ. 

මෙම ක්‍රමවේදය ප්‍රයෝජනවත් සංඛ්‍යානමය ප්‍රවිධියක් වුවද එය ඉතා ප්‍රවේශම්කාරී ලෙස ව්‍යවහාර කිරීම කළ යුතුවේ. ඒ සඳහා බලපාන කරුණු කිහිපයක් පවතී. එනම්,

• අධ්‍යයන ප්‍රදේශය තෝරා ගැනීම තීරණාත්මකය. එකිනෙක ප්‍රමාණයෙන් වෙනස් ප්‍රදේශ තෝරාගත් විට සන්සන්දනය අපහසුය.

• තෝරාගත් ප්‍රදේශය විශාල නොවිය යුතුය. එවිට ඍබ වටිනාකම පහළ බසී. බොහෝ කුඩාවීමද සුදුසු නොවේ.

• ජනාවාස මාර්ග නිම්න හෝ දිය පහරක් වැනි රේඛීය ලක්ෂණයයක් ඔස්සේ වැටී තිබුණහොත් වැරදි නිගමනවලට එළැඹීමට අවස්ථාව පවතී.

• විශාලත්වයකින් යුතු ජනාවාස යොදාගන්නේද, ගමක් ලෙස දැක්විය හැකි ප්‍රමාණයක ජනාවාස තෝරාගත යුතුය.

• මැනුම් කටයුතු සඳහා ජනාවාසයේ කේන්ද්‍රයේ තීරණය කිරීම ගැටලු සහගතය.

• ප්‍රදේශය මායිම තෝරාගැනීම ප්‍රවේශමින් කළ යුතුය.

                                                                                         යනුවෙනි.
 

ඉහත දැක්වු කරුණු ගැටලුකාරී වුවද, ආසන්න අසල්වැසි විශ්ලේෂණය මඟින් කිසියම් ප්‍රදේශයක ජනාවාස ඒකරාශීවීමට හෝ ඒකාකාරීවීමට කරුණු අධ්‍යයනය සඳහා මනා පදනමක් සපයනු ලබයි. එමනිසා ප්‍රාදේශිය සංවර්ධන ක්‍රියාදාමයේදී සැලසුම් සකස් කිරීමේදී මෙම ක්‍රමය බොහෝවිට යොදාගනු ලබයි. ඒ තුළින් ප්‍රදේශයට අවශ්‍ය සංවර්ධන අවශ්‍යතාවයන් හා එහි ප්‍රමාණය පිළිබඳව අඳහසක් ලබාගැනීමට මෙන්ම අවශ්‍ය සංවර්ධන වැඩසටහන් ක්‍රියාත්මක කිරීමටද ඒ තුළින් මනා පිටුවහලක් ලැබේ.  

තරා-තරම නීතිය

 
කිසියම් පරිපාලනමය ඒකකයක ජීවත්වන ජන සංඛ්‍යාවේ ප්‍රමාණය අතර පවත්නා සංඛ්‍යාත්මක සම්බන්ධතාවය අධ්‍යයනය කිරීම තරා-තරම නීතිය මඟින් සිදුකරනු ලබන අතර එය බිම් මට්ටමේ සිට ජාතික මට්ටම දක්වා ව්‍යාප්ත වන්නා වු පරිපාලන මායිම් ඔස්සේ සිදුකරයි. මෙම නීතියෙන් සරලවම ප්‍රකාශ කරනුයේ ජනාවාසයන්හි තරම හෙවත් ප්‍රමාණය ප්‍රතිලෝම වශයෙන් ඒවායේ තරාවට සමානුපාත වන බවකි. මෙහිදි ජනාවාස ඒවායේ ජන සංඛ්‍යාව ප්‍රමාණයට අනුව අවරෝහණාකාරයෙන් සකස් කරනු ලබන අතර ජන සංඛ්‍යාව අධිකතම ජනාවාසයට ඉන් ප්‍රතමස්ථානය හිමිවේ. තරා-තරම නීතිය එක් ප්‍රධාන සිතාගැනීමක් මත පදනම් වෙමින් නිර්මාණය වී ඇති අතර එනම්, පළමු තරාව සහිත ජනාවාසයේ සිටින ජන සංඛ්‍යාවෙන් 50%ක් දෙවැනි තරාව සහිත ජනාවාසය තුළ සිටින බවයි. එසේම තෙවැනි තරා කළ ජනාවාසයේ සිටිනුයේ පළමුවැනි තරා කළ ජනාවාසයේ ජනසංඛ්‍යාවෙන් 1/3ක් පමණ වන අතරම සිව්වැනි තරා කළ ජනාවාසයේ සිටිනුයේ පළමුවැනි ජනාවාසයේ ජන සංඛ්‍යාවෙන් 1/4ක් පමණි.

තරා නීතිය සුත්‍රගත කොට ඇති අතර එය ඉහත දක්වා ඇත. මෙම සූත්‍රය භාවිතා කරමින් ජන සංඛ්‍යාව විශ්ලේෂණය කළවිට නිශ්චිත සෘණාත්මක සම්බන්ධයක් නිර්මාණය වන අතර එය අංක ගණිතමය ප්‍රස්ථාර කඩදාසියක වක්‍රයක් ලෙසින්ද, ලඝු ප්‍රස්තාර කඩදාසියක සෘජු රේඛාවක් වශයෙන්ද නිරූපණය වේ. ඉහත දක්වා ඇති රූප සටහනින් එය පැහැදිලිව හදුනාගත හැකි වේ. මෙලෙස තරා-තිරම නීතිය මඟින් ප්‍රදේශයක වාසය කරනු ලබන ජන සංඛ්‍යාව හඳුනාගැනිම තුළින් ප්‍රාදේශීය සංවර්ධන සැලසුම් සම්පාදනයේදී ඒ සඳහා අවශ්‍ය ක්‍රියාමාර්ග පහසුවෙන් නිර්ණය කිරීමෙන් හැකියාවක් ලැබේ. එසේම මිනිසුන් සංඛ්‍යාව ඔවුන්ගේ හැසිරීම්  පිළිබඳව  යම්  අවබෝධයක් මේ තුළින් ලබාගත හැකිවීම නිසා නිසියාකාර ක්‍රම සම්පාදන සැලසුම් සකස් කිරීමටද ශක්‍යතාවයක් මේ තුළින් නිර්මාණය වනු ඇත.
 

කේන්ද්‍රස්ථාන කල්පිතය

 
භාණ්ඩ හා සේවා සපයන ජනාවාසයක් කේන්ද්‍රස්ථානයක් වන අතර එය කුඩාගමක සිට විශාල නගරයායක් දක්වා විචලනය විය හැකිය. එසේම කේන්ද්‍රස්ථානයක් එහි ධුරාවලිය සමඟ සම්බන්ධයක් පවත්වනු ලබන අතර සෑම ජනාවාසයක් වටාම ඇති ප්‍රදේශය එහි ආර්ථික, සමාජීය හා දේශපාලනික බලපෑම්වලට ගොදුරුවන හෙයින් එය “නාගරික ක්ෂේත්‍රයන් හෙවත් පසුබිම් ප්‍රදේශය” ලෙස අර්ථ ගන්වයි. කේන්ද්‍රස්ථානයන්හි අවකාශය, ප්‍රමාණය හා කාර්යන් මත එම පසුබිම් ප්‍රදේශයේ ප්‍රමාණය තීරණයවීමක් සිදුවන බව හඳුනාගත හැකිවේ. එසේම මේ හා සම්බන්ධ සාමාන්‍යකරණයන් 4ක් පවතින අතර ඒවානම්,

• ප්‍රමාණයෙන් විශාල ජනාවාස සංඛ්‍යාව අවම වන අතර කුඩා ගම්මාන අධික සංඛ්‍යාවක් පවතී. නමුත් විශාල නගර ඇත්තේ ස්වල්පයකි.

• ජනාවාස ප්‍රමාණයෙන් විශාලවන විට ඒවා අතර දුර ප්‍රමාණය වැඩිවේ.

• ජනාවාසයක් ප්‍රමාණයෙන් විශාල වනවිට එහි කාර්යන්ගේ සංඛ්‍යාව හා පරාසය වැඩිවේ.

• ජනාවාසයක් ප්‍රමාණයෙන් විශාල වනවිට උසස් මට්ටමේ සේවාවන් සංඛ්‍යාවද අධික වේ. (සේවා විශේෂතාවය වැඩිවේ.)

                                                යනුවෙනි.
 

ජර්මන් ජාතික වෝල්ටර් ක්‍රිස්ටාලර් 1933 දී තම ග්‍රන්ථයක් ප්‍රකාශයට පත් කරමින් ජනාවාසයක අවකාශය හා කාර්යන් අතර පිළිවෙළක් පවත්නා බව පෙන්වාදීමට යත්න දැරීය. එහිදී ඔහු පෙන්වා දෙනු ලැබුයේ විවිධ ප්‍රමාණයේ ජනාවාසයන්හි පිහිටීම හා ව්‍යාප්තිය අතර කිසියම් රටාවක් පවතින බවත්, ජනාවාසය සපයන සේවාවන්හි මට්ටම නොසළකමින් සෑම ජනාවාසයක්ම කේන්ද්‍රස්ථානයක් ලෙස ක්‍රියාකරන බවත්ය. පහත දක්වා ඇති රූප සටහනින්  එය  පැහැදිලිව  හඳුනාගත  හැකිවේ.  ක්‍රිස්ටාලර්  තම  කල්පිතයට පදනම්  වු මූලධර්මයන් දෙක ලෙස භාණ්ඩ හා සේවාවන්හි පරාසය සහ පර්යන්තය යොදාගනු ලැබු අතර ඔහු ඉන් අනතුරුව උපකල්පන කිහිපයක් මත පදනම් වෙමින් පර්යන්ත කලාප මට්ටම් 3ක් K=3: K=4; K=7 ලෙස හඳුන්වාදුණි. මෙහිදී K යනුවෙන් හඳුන්වනු ලැබුයේ ඊළඟට වැඩිම කේන්ද්‍රස්ථානයේ යැපෙන ජනාවාස සංඛ්‍යාව දැක්වීමටය. උදාහරණයක් ලෙස K=3 යන පර්යන්ත කලාපය ගතහොත් එය තෙවැනි ගනයේ වෙළඳ ප්‍රදේශය සහිත කේන්ද්‍රස්ථානය  පළමු ගනයේ හෙවත් අඩුම ගනයේ කේන්ද්‍රස්ථානය වඩා 3 ගුණයක් විශාල බවයි. ප්‍රාදේශිය සංවර්ධන කාර්යේදී මෙම සංකල්පය තුළින් සේවා සැපයුම් කලාප හා එහි  පර්යන්තය හඳුනාගනිමින් අවශ්‍ය සංවර්ධනසැලසුම් සම්පාදනය කිරීම යන සංවර්ධන වැඩසටහන් ක්‍රියාත්මක කිරීමට මහඟු පිටුවහලක් ලැබෙනු ඇත.

ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ නාමාවලිය

ජයකොඩි, සරත් කේ. (2008). ශ්‍රී ලංකාවේ තිරසාර සංවර්ධනය, අභියෝග හා ප්‍රතිචාර, කර්තෘ ප්‍රකාශනයකි. 

දික්වැල්ල, රංජිත්. (2003). ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රාදේශීය සංවර්ධන පරිපාලනය, ආරිය ප්‍රකාශකයෝ, බෞද්ධ විද්‍යාලය මාවත, වරකාපොල.

ධනපාල.ඒ.එච්., (2007). භූගෝල විද්‍යාව මානුෂ හා ආර්ථික කටයුතු, සරසවි ප්‍රකාශකයෝ, 30, ස්ටැන්ලි තිලකරත්න මාවත, නුගේගොඩ.

මනෝදර, නෙල්සන් ඩි. (2013). නිෂ්පාදන කර්මාන්ත ස්ථානගතවීමේ නව ප්‍රවණතා (ආර්ථික භූගෝල විද්‍යා විශ්ලේෂණයකි.), පළමු වෙ`ථම. කතෘ ප්‍රකාශනයකි, 947, පේරාදෙණිය පාර, මහනුවර.

වික්‍රමසිංහ, වයි.එම්. (2009). සංවර්ධන ව්‍යාපෘති හඳුනා ගැනීම හා සැළසුම් කිරීම, කතෘ ප්‍රකාශනයකි. සිරපුර ප්‍රින්ටර්ස්, 174 , රජමහා විහාරය පාර, කෝට්ටේ.