ලෝකයෙහි ව්‍යාප්තව පවතින නිෂ්පාදන කර්මාන්ත හා එහි අවකාශීය ව්‍යාප්තිය පිළිබඳව අධ්‍යයනය කිරීමේදී කර්මාන්ත ස්ථානගතවීමේ සාධකවලට හිමි වන්නේ ප්‍රමුඛස්ථානයකි. නිෂ්පාදන කාර්මික අංශයේ හැරවුම් ලක්ෂ්‍ය ලෙස සලකනු ලබන කර්මික විප්ලවය තුළින් කර්මාන්ත ස්ථානගතවීමේ සාධකයන්ට නැවුම් මුහුණුවරක් හිමි වුව ද, ඊට පෙර යුගයන්හිදී සම්ප්‍රධායික කර්මාන්ත ස්ථානගතවීම සිදුවුයේ යම් පොදුවු ලක්ෂණ කිහිපයකටම සිමාවීමෙනි. එකී පොදු ලක්ෂණයන් “ කර්මාන්ත ස්ථානගතවීමේ සාම්ප්‍රධායික සාධක” ලෙස නිර්වචනය කරනු ලබන අතර එම සාධකයන් පහතින් පෙළ ගස්වා ඇත. නිෂ්පාදන කර්මාන්ත ස්ථාපිතවීමේ මුල් අවදිය තුළ මෙම සාධකයන්ට මුලීකත්වය දෙමින් කර්මාන්ත ස්ථානගත කිරීම සිදුකළ ද 17 වන සියවස වනවිට එය නව ප්‍රවේශයකට යොමු වු බවක් පෙනේ. මීට සාපේක්ෂව ශ්‍රී ලංකාවේ කාර්මීකරණය තුළ ද කාර්මික නිෂ්පාදන සාධකයන්ගේ බලපෑම කාලීනව වෙනස්වෙමින් එහි අවකාශීය රටාව වෙනස් කිරීමට පදනම සකස් කර ඇති බවක් පෙනේ.
01. බල ශක්තිය.
02. අමු ද්‍රව්‍ය.
03. කාර්මිකයෝ (ශ්‍රමිකයෝ).
04. පරිවහනය.
05. වෙළෙදපොළ සමීපයේ පිහිටා තිබීම.
06. අනෙකුත් සාධක.
02. අමු ද්‍රව්‍ය.
03. කාර්මිකයෝ (ශ්‍රමිකයෝ).
04. පරිවහනය.
05. වෙළෙදපොළ සමීපයේ පිහිටා තිබීම.
06. අනෙකුත් සාධක.
ලෝකය තුළ ස්ථානගතව ඇති කාර්මික ප්‍රදේශ භූගෝලීය හේතු නිසාම ඇති නොවුණ බව මෙහිදී අප විසින් වටහා ගතයුතු කරුණකි. එනම්, ඇතැම් කර්මික ප්‍රදේශ ඓතිහාසික කරුණු පදනම් කර ගනිමින් ද, සමාජ සිරිත් විරිත් හා බැදී පැවතීම මඟින් ද නිර්මාණය වීම ඊට හේතු සාධකවේ. මෙම කරුණු සමස්තය කැටිකොට ගත්කල්හි කාර්මික ප්‍රදේශ ඇතිවීම සඳහා ස්වාභාවික හා ආර්ථික කරුණු යන සාධකයන් ද්විත්වයෙහිම බලපෑම සෘජුව හා වක්‍රව ලැබී ඇති බැව් පෙනේ. එම නිසාවෙන් සම්ප්‍රධායික කර්මාන්ත ස්ථානගතවීමේ ක්‍රියාවලියෙහිලා බල පැවැත්වුණු සාධක අධ්‍යයනය කිරීම වැදගත් කොට සැලකිය හැකිය. ඒ තුළින් මුල් කාලීන කර්මාන්තයන් ස්ථානගතවීම සඳහා බලපැවැත්වුණු එනම්, කර්මාන්ත ඇද ගැනීමට බලපෑම් කළ සාධකයන් කර්මාන්ත ස්ථානගතවීමේ අවකාශීය රටාව නිර්මාණය කිරිමට පදනම සැපයීය. ශ්‍රී ලංකාවේ මුල් කාලීන කාර්මීකරණය තුළින් මෙය පැහැදිලිව අවබෝධ කරගත හැකිවන අතර පුර්ව යටත් විජිත යුගයේ පැවැති සාම්ප්‍රධායික කර්මාන්තයන් මෙයට නිදර්ශන වේ.
නිෂ්පාදන කර්මාන්ත සඳහා යොදාගනු ලබන යන්ත්‍ර ක්‍රියාකරවීමට අවශ්‍ය ශක්තිය ලබා දෙන මධ්‍යස්ථානයක් වෙත හෝ ඒ ආසන්න ප්‍රදේශවලට කර්මික මධ්‍යස්ථාන ඒකරාශීවීමක් සිදුවේ. මෙහිදී කාර්මික නිෂ්පාදනයන් එයට යොදා ගනු ලබන බලයත් අතර සම්බන්ධයක් පවතින අතර නිෂ්පාදන කාර්යයන් සඳහා අවශ්‍ය යෝග්‍යයතම බලශක්ති ප්‍රභේදයට සමීපව නිෂ්පාදන කර්මාන්ත ස්ථානගතවීම මුල් වකවානුව තුළ සිදුවිය. ගල් අගුරු තුළින් ලබා ගන්නා බල ශක්තිය ඇතැම් කර්මාන්ත සඳහා යෝග්‍ය වන අතර එය නිෂ්පාදන පිරිවැය අවම කරගැනීමේ මාධ්‍යයක්වීම හේතුකොට ගෙන ද නිෂ්පාදන කර්මාන්ත බල ශක්ති මුලයට ඇඳ ගැනීමක් මුල් කාලීනව සිදුවිය. බි්‍රතාන්‍යයේ යකඩ හා වානේ කර්මාන්තය ස්ථානගතවීම මෙයට කදිම නිදර්ශකයකි. එසේම ශ්‍රී ලංකාවේ කාර්මික ජනපදයන් පිහිටුමේදී හා සැලසුම් කිරීමේදී බල ශක්තිය පිළිබඳව පූර්ණ අවදානයකින් යුතුව කටයුතු කළ බවක් අතීතයේ කාර්මික ජනපද ස්ථානගත කිරීමේ අත්දැකීම් තුළින් අපට මනාව පැහැදිලි වේ.
නිෂ්පාදන කර්මාන්තයන් විසින් නිපදවනු ලබන භාණ්ඩයක් අලෙවියේදී උපරිම ලාභාංශයක් ලබාගැනීමේ සංකල්පය පදනම් කරගනිමින් බොහෝවිට ඇතැම් කර්මාන්තයන් අමුද්‍රව්‍ය මූලයන් වෙතට ඇඳී ගියහ. එයට හේතුවුයේ අවම යෙදවුම් පිරිවැයක් යටතේ කර්මාන්තය කිරීම සඳහා ප්‍රශස්ත පිහිටීම අමුද්‍රව්‍ය මත පැවැතීමයි. ඉවත් කරනු ලබන දැ හැරදමා අත්‍යවශ්‍ය කොටස් පමණක් වෙළෙඳපොළ වෙත සපයන කර්මාන්තයන් මේ ඝනයේ ඒවාසේ සැලකේ. මස් කර්මාන්තයේ මුල් අවධිය තුළ මෙවැනි සිදුවීම් දක්නට ලැබුණේ ආර්ජන්ටිනාව, ඕස්ත්‍රේලියාව සහ එක්සත් ජනපදය වැනි රටවල් තුළිනි. එසේම දැව කර්මාන්තය තුළදී අවශ්‍ය දැවදඩු කපා ඉවත් කොට අවශ්‍ය දැව කඳන් පමණක් හෝ ඒ ආශ්‍රිත නිෂ්පාදිත භාණ්ඩ වෙළෙඳපොළට යොමු කරනු ලබයි. එහිදී දැව කර්මාන්තය බොහෝවිට අමුද්‍රව්‍ය මූලය වෙතට ඇදීයාමක් දක්නට ලැබේ. මෙයට තරමක් වෙනස්වු ක්‍රියාවලියකින් යුක්තවන “පට කර්මාන්තයද” අමුද්‍රව්‍ය මූලය හා ලාභාංශයන් වර්ධනය කරගැනීමට කටයුතු කර ඇත. එනම්, අමුද්‍රව්‍ය පහසුවෙන් චලනය කළ හැකිවීම නිසා කර්මාන්තයන් අවකාශයෙහි ඉතා දුරින් පිහිටියද එය ස්ථානගතවීම සඳහා බලපැවැත්වී ඇත්තේ අමුද්‍රව්‍ය යන සාධකය වේ. අමු ද්‍රව්‍ය පහසුව මත ශ්‍රී ලංකාවේ ස්ථානගත වු මුල් කාලීන කර්මාන්තයන් රාශියක් දක්නට ලැබෙන අතර මහා පරිමාණික වශයෙන් ක්‍රියාත්මක කළ සිමෙන්ති, ඛණිජ වැලි, කඩදාසි වැනි කර්මාන්තයන් මෙයට නිදර්ශන වේ.
අතීත කාර්මීකරණය තුළ කාර්මිකයෝ වැදගත් සාධකයක් ලෙස හඳුනාගනු ලැබුව ද, නවීන කාර්මීකරණය තුළ එය එතරම් පිළිගැනීමකට ලක්නොවේ. මුල් කාලීන කර්මාන්තකරණයෙහි නියතු, එසේම සියුම් ලෙස යන්ත්‍ර සූත්‍ර මෙහෙයවිය හැකි කාර්මිකයන් කර්මාන්තයේ දියුණුව සඳහා කටයුතු කළ ද, වර්තමානය වනවිට කර්මාන්තයන් හැඩ ගැසනුයේ එම ක්‍රියාවලින් පහසු ලෙස සිදුකිරීමට හැකිවන පරිදිය. එම නිසා කාර්මිකයන්ගේ දක්ෂතා මත කර්මාන්ත ස්ථානගතවීම නවීන ලෝකය තුළ ප්‍රතික්ෂේප වෙමින් පවතිනබවක් දක්නට ලැබුණ ද තවමත් ඇතැම් කර්මාන්ත දක්ෂ කාර්මිකයන් මත තීරණය වන අයුරු ද දැකගත හැකිවේ. Bufori Motor Car සමාගම මෙයට කදිම නිදර්ශනයකි. විශේෂ ප්‍රාගුණ්‍ය සහිත ශ්‍රමිකයන් ශ්‍රී ලංකාවේ කාර්මික ක්ෂේත්‍රයේ අභිවෘද්ධිය උදෙසා කටයුතු කළ අතර ඔවුන්ගේ අවකාශීය ව්‍යාප්තිය මත කර්මාන්ත ස්ථානගත වීමක් ශ්‍රී ලංකාව තුළ සිදු වු බව කාර්මික ජනපද වැඩසටහන් තුළින් පෙනීයයි.
ප්‍රාදේශීය සංවර්ධනය අරමුණු කොටගෙන හෝ ප්‍රදේශයක වුවමනාවක් පිරිමැසීමට පමණක් යම් කර්මාන්තයක් ස්ථානගත කරනු ලබයි ද? එහිදී පරිවහනය යන්නාවු කර්මාන්ත ස්ථානගතවීමේ සාධකය වැදගත් නොවේ. නමුත් වර්තමානයේදී කාර්මික සිතියම් අධ්‍යයනය කිරීම තුළින් වෙළෙඳපොළ හා කර්මාන්ත අතර පවතින අවකාශීය දුර පිළිබඳ අවධානය ලක්කොට ඇත. එයට හේතුව වන්නේ කර්මාන්තවලට සාපේක්ෂව බොහෝ වෙළෙඳපොළවල් ඉතා දුරින් පිහිටා තිබීමයි. මෙය පදනම් කරගනිමින් නිමි ද්‍රව්‍ය සහ යෙදවුම් ද්‍රව්‍ය පරිවහනය කළහැකි මංමාවත් පිහිටියාවු සහ පහසුවෙන් මාර්ග (දුම්රිය හා මහා මාර්ග) තැනිය හැකි ප්‍රදේශවල අනෙකුත් කරුණු අතින් සුදුසුකම් පැවැතීම හේතු කොටගෙන කාර්මික ප්‍රදේශ නිර්මාණය කරනු ලබයි. මෙහිදී ප්‍රවාහන වියදම පිළිබඳ සැලකිල්ලක් දක්වමින් ප්‍රවාහනය ලාභදායි ලෙස කරගත හැකි කරුණු පිළිබඳ අවධානය යොමු කරනු ලබයි. ශ්‍රී ලංකාවේ කර්මාන්තයන්ගෙන් අති විශාල ප්‍රමාණයක් බස්නාහිර පලාත තුළට කේන්ද්‍රස්ථාන වී ඇති අතර ඒ සඳහා ප්‍රවාහන සාධකය මඟින් ලැබි ඇත්තේ ප්‍රබල බලපෑමකි. උපරිම ලාභාංශයන් ලබා ගැනීම ප්‍රමුඛ අරමුණ වීම එයට හේතුවේ.
කර්මාන්තයක් ස්ථානගතවීම ඉහත දැක්වු කරුණු මත සිදු වු විටකදී වැදගත් වන තවත් කරුණක් ලෙස “වෙළෙඳ පොළට ළඟින් පිහිටීම” යන්න පෙන්වා දිය හැකිය. මින් අඳහස් වනුයේ නිෂ්පාදිත භාණ්ඩයක් අලෙවිය සඳහා පවත්නා වෙළෙඳපොළ සමීපයෙහි කර්මාන්ත පිහිටුවීම වැදගත් වන බවකි. වෙළෙඳපොළ සමීපයෙහි කර්මාන්ත ස්ථානගත කිරීම නිසා, ප්‍රවාහන ගාස්තු අවමවීම, වෙළෙඳපොළ වුවමනා හඳුනාගැනීම සහ එයට ආදේශන භාණ්ඩ නිපදවීම ආදී විචල්‍යතාවයන් සිදුකිරීමට හැකිවේ. කපු කර්මාන්තය අසල ආශ්‍රිතව රෙදි වියනු ලබන යන්ත්‍ර නිපදවන ශාලා පිහිටුවීම මෙන්ම ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ සපත්තු කර්මාන්තයන් ආශ්‍රිතව සපත්තු නිර්මාණය කරනු ලබන කර්මාන්ත තිබෙන ආකාරය අනුව මෙය හඳුනාගත හැකිවේ. ශ්‍රී ලංකාවේ කර්මාන්තයන්ගෙන් ද බොහෝමයක් වෙළෙඳපොළ ආශ්‍රිතවම ස්ථානගත වී ඇත්තේ මෙකී සාධකයේ ඇති බලපෑම මතය. උදාහරණයක් වශයෙන් බියගම කටුනායක ආදී වු කාර්මික කලාපයන් තුළ ස්ථානගත වී පවතින දේශීය කර්මාන්තයන් පෙන්වාදිය හැකිවේ.
ඉහත දැක්වු සාධකයන් කිහිපයක් හෝ සියල්ලගේම බලපෑම මත කර්මාන්තයක් ස්ථානගතවීමක් දක්නට ලැබුණ ද, ඒ සඳහා බලපෑම් කරනු ලබන තවත් සාධක පවතී. ඒවා ‘අනෙකුත් සාධක’ වශයෙන් අර්ථකථනය කළ හැකිවේ. එහිදි කර්මාන්තයක් පිහිටුවීම සඳහා මූලීක වශයෙන්ම වුවමනා කරන මුල් මුදල සපයා ගැනීම මෙහිදී ප්‍රමුඛ වශයෙන් අවධානයට ලක්වේ. එමෙන්ම කර්මාන්තයක් යම් ප්‍රදේශයක් තුළ ස්ථානගත වීමට පෙර එහි පවතින භූවිෂමතාවය, දේශගුණය ආදි වු සාධකයන් පිළිබඳවද අවධානය ලක්කළ යුතුය. එසේම පුද්ගලික අභිරුචියන්, වෙළෙඳපොළ උපක්‍රම, යැපුම් කර්මාන්තයන් ආදිය පිළිබඳව ද අවධානය යොමු කිරීම කර්මාන්ත ස්ථානගතනීමේ ක්‍රියාවලිය තුළදී වැදගත්වන අනෙකුත් සාධකයන් ගනයට අයත්වේ. මේ ආකාරයට ස්ථානගත වන කර්මාන්ත අද ලෝකය තුළ කාර්මික සිතියම අභියෝගයකට පත් කරමින් අවකාශය තුළ පුළුල් ලෙස ව්‍යාප්ත වී යන ගමන් මඟක් නිර්මාණය කරනු බව පෙනේ.
ගෝලීය නිෂ්පාදන කර්මාන්තයන්හි අවකාශීය ව්‍යාප්තීය රටාවන් ඇතිවීමේහිලා මුල් කාලීනව සම්ප්‍රදායික කර්මික නිෂ්පාදන සාධක බලපැවැත්වුණු අතර පසු කාලීනව එම සාධකයන්ගේ විවිධත්වයක් ඇතිවිය. කර්මාන්ත ස්ථානගතවීම සඳහා පදනම් වු සාධක කෙරෙහි කර්මාන්තයන්ගේ ඈදීම සිදුවු ආකාරය ඉහතින් සඳහන් කළ ආකාරයට සිදු වුව ද, පසු කාලීනව කර්මාන්ත ස්ථානගතවීම සඳහා එම සාධකයන් එකසේ බලපෑම් එල්ල නොකල අතර ඉන් ප්‍රමුඛ සාධකයක් හෝ සාධක කිහිපයක් පමණක් වැදගත් වු බව පෙනේ. කාර්මික විප්ලවයෙන් පසුව කාර්මික ක්ෂේත්‍රය සිඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වු අතර එය යටත් විජිතකරණය හරහා ලෝකයට විවෘත වන්නට විය. අධිරාජ්‍යවාදි පාලනය යටතේ ක්‍රියාත්මක වු එවක ගෝලීය ආර්ථිකය 1වන හා 2වන ලෝක සංග්‍රමය සමඟ වෙනත් මඟකට යොමු විය. එනම්, මුල් කාලීනව රටවල් කිහිපයකට සීමාවු කාර්මික වර්ධනය හා එහි ප්‍රතිඵල භුක්තිය ජාතික රාජය සංකල්පය යටතේ සියලුම ස්වාධීන රාජ්‍ය කරා ගමන් කෙරුණි. 1928-1929දී ඇතිවු ලෝක ආර්ථික අර්බුදය තුළින් ද මෙයට අවශ්‍ය තිරණාත්මක පසුබිම නිර්මාණය කිරීමට දායකත්වවය සැපයිණි.
1950 දශකයෙන් පසු ගෝලීය කාර්මික ප්‍රදේශ සිතියම සාම්ප්‍රධායික කාර්මික සිතියම තුළින් වෙනස් වන්නට විය. සාම්ප්‍රධායික ස්ථානයන්හි ස්ථානගත වු කාර්මික ප්‍රදේශයන් වෙනුවට නව කාර්මික ඒ තුළට එක්වන්නට වු අතර විශාල පරිමාණයේ ව්‍යාපාර සමාගම් (බහු ජාතික) කාර්මික ක්ෂේත්‍රයට එකතුවීම ඊට හේතු වුහ. මෙකී කාර්මික නිෂ්පාදන සමාගම් ජාතික මට්ටමේ සිට ගෝලීය පරිමාණය දක්වා පුළුල් පරාසයක් හා විවිධාංගීකරණයක් යටතේ ව්‍යාප්ත වන්නට වු අතර මෙම සමාගම් තුළින් ගනු ලැබු කළමණාකාර තීරණ හා උපක්‍රමික මෙහෙයුම් වර්තමානය වනවිට කර්මාන්ත ස්ථානගත වීමෙහිලා ප්‍රබල දායකත්වයක් සපයා ඇති බැව් පෙනේ.
මෙම සාධකයන්ගේ බලපෑම මත භූගෝලීය අවකාශයෙහි විවිධ ස්ථානයන්හි නිෂ්පාදන කර්මාන්තශාලා ස්ථානගතවීම සිදු වු අතර එය නිෂ්පාදන කර්මාන්තයන්හි අවකාශීය රටාවන් අධ්‍යයනය කිරීමට අවශ්‍ය පදනම නිර්මාණය කරනු ලැබීය. කෙසේ වෙතත් වර්තමාන ගෝලීය ආර්ථික ක්‍රියාදාමය තුළ නිෂ්පාදන කර්මාන්තයක් ස්ථානගතවීමේදී කර්මාන්ත ස්ථානගතවීමේ සාධක කරා නිපැයුම් කර්මාන්ත ඇඳීම් සම්භාවිතාවය ඉතාම අවම මට්ටමක පවති. එනම්, සම්ප්‍රධායික කර්මාන්ත ස්ථානගතවීමේ තීරණාත්මක සාධක අභිබවා වර්තමාන කාර්මික ප්‍රදේශ ස්ථානගතවීමේ තීරණාත්මක සාධක වර්ධනය වීමක් ද, එක් සාධකයක් හෝ සාධක කිහිපයකගේ බලපෑම මත කර්මාන්ත ඒ දෙසට ඇදීමක් සිදුනොවන බව වර්තමාන කාර්මික ප්‍රදේශ ස්ථානගතවීමේ ක්‍රියාවලිය තුළින් හඳුනාගත හැකිය. එසේම කර්මාන්තයක් ස්ථානගතවීම සඳහා අවශ්‍ය සාධක හෙවත් ස්ථානගතවීමේ තිරණාත්මක සාධක පිළිබඳව යම් හෝ අවබෝධයක් ලබාගැනීම මෙහිදී වැදගත් කොට සැලකිය හැකිය. වර්තමානයේ කර්මාන්ත ස්ථානගතවීමේදී සාම්ප්‍රධායික නිපයුම් සාධක අතරට වර්තමානය වනවිට නව්‍යකරණයට ලක් වු නිමයුම් සාධකයන් ද එක් වී ඇත.
කර්මාන්තයක් ස්ථානගතවීමේදී ඒ සඳහා බලපෑම් කරනු ලබන සාම්ප්‍රධායික ස්ථානගතවීමේ සාධකයන්ට අමතරව වර්තමානයේදි ඒ සඳහා බලපෑම් කරනු ලබන නව්‍ය සාධකයන් විමර්ශනයට ලක්කිරීම ද වැදගත්වේ. ඒ මඟින් කර්මාන්තයක් ස්ථානගතවීම සඳහා එම සාධකයන් තුළින් එල්ල වන්නා වු බලපෑම හා වැදගත්කම පිළිබඳව මනා අවබෝධයක් ලබාගත හැකිය.
කර්මාන්ත ස්ථානගතමේ ක්‍රියාවලියෙහිලා ඉහත විග්‍රහ කළ සාධකයන්ගේ බලපෑම සෘජුව හා වක්‍රව බලපැවැත්වෙනු ලැබුව ද එම රටවල්හි පවතින සමාජයීය හා ආර්ථිකමය පසුබිම තුළින් එයට බලපෑමක් එල්ලවනු ඇත. සංවර්ධිත යැයි හඳුනාගනු ලබන රටවල් කාණ්ඩයේ කර්මාන්ත ස්ථානගතවීමේ ක්‍රියාවලිය සඳහා කර්මාන්ත ස්ථානගතමේ සාධකයන් තුළින් එල්ලවන බලපෑම වෙත ඇදීමක් සිදුනොවුව ද, සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල කර්මාන්ත ස්ථානගතවීම සඳහා එහි බලපෑම ප්‍රබලවම දක්නට ලැබේ. එසේ වුව ද එහි බලපෑම යම් ආවේණික සාධක කිහිපයක් වටා ඒකරාශි වු ආකාරයක් පැහැදිලිවම හඳුනාගත හැකිය.
කර්මාන්තයක් ස්ථානගත කිරීමේදී ආයෝජකයා මූලික වශයෙන් ඉන් උපරිම ලාභ ලැබීමක් අපේක්ෂා කරනු ලබයි. ඒ සඳහා කර්මාන්ත ස්ථානගතවීමේ පිරික්සුම් බොහෝ සාධකයන් පදනම් කරගනිමින් අධ්‍යයනය කොට කර්මාන්ත පිහිටුවීමට උචිතම ස්ථානය තෝරාගැනීමට කටුයතු කරනු ලබයි. මෙකී ක්‍රියාවලිය බොහෝවිට කර්මාන්තයේ ස්වභාවය, පරිමාණය හා ආයෝජන පරිමාව ආදි සාධකයන් මත තීරණයවීමක් දක්නට ලැබුණ ද එහි සීමාව විශාල පරිමාණයේ කර්මාන්තයන්ට පමණක් හිමිවිය. සුළු හා මධ්‍ය පරිමාණයේ කර්මාන්තයන් එවැනි අවධානමක් දැරීම තුළින් නිර්මාණය වන අලාභදායි තතත්ත්වය නිසාවෙන් තම කර්මාන්තයන් සුපුරුදු ස්ථානයන් තුළම ස්ථානගත කිරීමට පෙළඹවීමක් සිදුකරනු ලබයි. මධ්‍ය පරිමාණයේ කර්මාන්තයන්ට වඩා සුළු පරිමාණයේ කර්මාන්තයන් තුළ මෙම ලක්ෂණය වඩා සක්‍රීය මට්ටමකින් සිදුවීමක් දක්නට ලැබේ. ශ්‍රී ලංකාවේ කර්මාන්ත ව්‍යාප්තිය අධ්‍යයනය කිරීම මෙයට නිදර්ශනයකි. ව්‍යවසායක රුචිය, ප්‍රධාන මෙන්ම උප නාගරික කලාප හා නිදහස් වෙළෙඳ කලාප ආදිය තුළ කර්මාන්ත ස්ථානගතවීම තුළින් එය පැහැදිලි වනු ඇත.
ඉහතින් දැක්වු ක්‍රියාවලිය පරිදි කර්මාන්තයක් ස්ථානගත කිරීමේදී සුදුසුම ස්ථානය තෝරාගැනීම තුළින් අවම යෙදවුම් පැකෙජයක් භාවිතා කරනු ලබන අතර කර්මාන්තකරුවාට ඉන් උපරිම ලාභාංශයක් කරා ළඟාවීමට හැකියාවක් නිර්මාණය වනු ඇත. මෙහිදී ස්ථානගතවීම හා සම්බන්ධවන සාධක සංඛ්‍යාත්මක වශයෙන් ඇගයීමකට බඳුන් කරනු ලබන අතර ඉන් සුදුසුතම ස්ථානය පිළිබඳව පූර්ව අවබෝධයක් ලබාගැනීමට කර්මාන්තකරුවාට හැකියාවක් ලැබෙනු ඇත. ස්ථානගතවීමේ සාධකයන් බොහෝමයක් සංඛ්‍යාත්මකව ඇගයීමකට බඳුන් කළ ද නමුදු ස්ථානගතවීමේ ඇතැම් සාධකයන් එසේ සිදුකිරීමට නොහැකි තත්ත්වයක පවතී. යොදාගනු ලබන භෞතික ක්‍රියාවලිය හෝ විශ්ලේෂණාත්මක ක්‍රමවේද මත පදනම්වීමක් දක්නට ලැබේ.
එවැනි ඇගයීම් ස්ථානගතවීමේ විශ්ලේෂණය (Locational Analysis) මඟින් සිදුකරනු ලබන අතර ඒ ඔස්සේ ගමන් කරන වොර්ඞ්රෙප් (1985) කර්මාන්තයක් පිහිටුවීමට යෝග්‍ය යෝජිත ස්ථානයේ ශක්‍යතාවය පිළිබඳව අවසන් තීරණය ගැනීම සම්බන්ධව අඳහස් දක්වා ඇත. එහිදී ඒකාබද්ධ වු නිෂ්පාදන ජාලයේ පැවැත්මට හෝ ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමට තෝරාගත් ස්ථානයෙහි යෝග්‍යතාවය, කර්මාන්ත ප්‍රසාරණය, අනෙකුත් කර්මාන්ත සමඟ තරඟ කිරීමට ඇති විභවතාවය, පිහිටි ස්ථානයට එල්ලවන කාලීන බලපෑම්, ස්ථානීය බලපෑම් එල්ල කළහැකි කර්මාන්ත හා කණ්ඩායම් ක්‍රියාකලාපයන් හා පිළිබඳව පූර්ණ අවධානය යොමුකරමින් යෝජිත ස්ථානයන්හි යෝග්‍යතාවය පරීක්ෂණයට බඳුන් කළයුතු බව මොහු පෙන්වාදී ඇත.
කර්මාන්ත ස්ථානගතවීමේ ක්‍රියාවලිය තුළදී එම සාධකයන් අධ්‍යයනය කිරීමේ ක්‍රමවේදයන් හා ශිල්පීය ක්‍රම අතරින් අනාගත ප්‍රතිලාභ හා තරඟකාරීත්වය යන්නට අවධානය යොමුකරමින් වර්තමාන කර්මාන්ත ස්ථානගත කරවීමට කටයුතු කොටඇත. ඒ තුළින් නව කර්මාන්ත ස්ථානගතවීම මෙයට පවතින කර්මාන්තයන් ප්‍රසාරණය කිරීම, කර්මාන්තයන් එකිනෙකට ඒකාබද්ධකරණය කිරීමට මෙයම වෙළෙඳපොළ පුළුල් කිරීම ආදියට ද මෙකී ක්‍රියාදාමය හේතුවක් වනු ඇත. එසේම ගෝලීය ආර්ථිකය තුළ සාම්ප්‍රදායික ස්ථානයන්ට සීමාවී පවතින කුඩා හා මධ්‍ය පරිමාණයේ කර්මාන්තයන් ද අනාගතයේදී තරඟකාරී ආර්ථික රටාවකට යොමුවීම සඳහා මෙවැනි පිරික්සුම් ප්‍රවේශයන් ඔස්සේ සුදුසුතම ස්ථානයක් කර්මාන්ත ස්ථානගත කරවීම සඳහා තෝරාගත යුතුබව හඳුනාගෙන ඇත. එය අනාගතයේ පවතින ගෝලීය ආර්ථිකය තුළ පැහැදිලි සංවර්ධන පදනම් ප්‍රවේශයක් ලෙස හඳුනාගෙන ඇත.
ශ්‍රී ලංකාවේ කර්මාන්ත ව්‍යාප්තිය දෙස අවධානය යොමු කිරීමේදී නාගරික මධ්‍යස්ථාන ඔස්සේ කර්මාන්ත ස්ථානගතවීමක් දක්නට ලැබේ. නගර ප්‍රදේශ තුළට ඒකරාශීවන විවිධ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම්, යටිතල පහසුකම් ආදිය කර්මාන්ත මේ තුළට ඇදගැනීමට හේතු සාධක වී ඇති අතර මෙහි ප්‍රධානතම නගරය හෙවත් අග්‍රගණ්‍ය නගරය තුළත් ඒ අවට කලාපය තුළත් ප්‍රමාණාත්මකව කර්මාන්ත විශාල පමාණයක් ඒකරාශිවීමක් හඳුනාගත හැකිය. සමස්ත යෙදවුම් පිරිවැය අවම කරගනිමින් උපරිම ලාභාංශයක් නිර්මාණය කරගැනීමට මෙම කලාපය වටා පවතින අභ්‍යන්තර හා බාහිර නාගරික වාසිසහගත තත්ත්වයන් හේතුවක්වීම මෙයට ප්‍රධාන ලෙස බලපෑමක් එල්ල කොට ඇත. මේ ආකාරයට නිෂ්පාදන කාර්යය සඳහා යොදාගනු ලබන සමස්ත පිරිවැය අවම කරගැනීම “සමුච්ඡිත ඵලගැන්වීම නැතහොත් ක්‍රමික වැඩිවීම” (Snowball Effort) ලෙස හඳුන්වයි. ශ්‍රී ලංකාවේ බස්නාහිර පළාත කේන්ද්‍රකොට ගනිමින් සන්කේන්ද්‍රණය වී ඇති කර්මාන්තයන් තුළින් මෙම තත්ත්වය පැහැදිලිවම හඳුනාගත හැකිවේ. සමස්ත කාර්මික ප්‍රජායෙන් 50%කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් බස්නාහිර පලාත කේන්ද්‍රගතවීම සඳහා ඉහත ක්‍රියාවලියෙහි බලපෑම හේතු සාධකවී ඇත.
ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ නාමාවලිය
ග්‍රන්ථ:
ජයතිලක, නිමල්. (2001). ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථිකය හා කර්මාන්ත, කතෘ ප්‍රකාශනයකි, සහන පොත් ප්‍රකාශන, කෝපි වත්ත, කඩවත.
මනෝදර, නෙල්සන් ඩි. (2013). නිෂ්පාදන කර්මාන්ත ස්ථානගතවීමේ නව ප්‍රවණතා (ආර්ථික භූගෝල විද්‍යා විශ්ලේෂණයකි.), පළමු වෙ`ථම. කතෘ ප්‍රකාශනයකි, 947, පේරාදෙණිය පාර, මහනුවර.
සඟරා හා ලේඛන:
ආර්ථික විමසුම, (2013 මාර්තු/පෙබරවාරි), වෙළුම 38, මහජන බැංකුවේ ප්‍රකාශනයකි, පර්යේෂණ දෙපාර්තමේන්තුව, මහජන බැංකුව, 75, විත්තම්පලි ඒ. ගාඩිනර් මාවත, කොළඹ 02.
කර්මාන්ත, වෙළුම 17, (1989). ලංකා කාර්මික සංවර්ධන මණ්ඩලය, ගාලු පාර, කටුබැද්ද - මොරටුව.
ඉංග්‍රීසි සඟරා හා ලේඛන:
Fujita, N., Economic research centre
distribution paper, Gunnar Myrdal’s theory of cumulative caution
revisited, (2004).
No comments:
Post a Comment